Πρέπει να θυμάσαι αναγνώστη, ότι ο Θεός αφού δημιούργησε πρώτα τον αόρατο κόσμο και δεύτερο τον ορατό «για να δείξει το μεγάλο γνώρισμα της σοφίας και πλούτο τον σχετικό με τις φύσεις», όπως είπε η θεολογική φωνή του Γρηγορίου (Λόγος εις το Πάσχα), ύστερα από όλα δημιούργησε και τον άνθρωπο από ψυχή αόρατη και από σώμα ορατό.
Γι’ αυτό και τον καθιστά σαν κόσμο όχι μικρό μέσα σε μεγάλο, όπως είπε ο φυσικός Δημόκριτος και όπως γνωματεύουν άλλοι φιλόσοφοι, αποκαλώντας τον άνθρωπο μόνον μικρόκοσμο και περιορίζοντας την αξία του ανθρώπου και την τελειότητα του ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν τον ορατό κόσμο. Αλλά ο Θεός τοποθέτησε τον άνθρωπο σαν ένα μεγάλο κόσμο εντός του μικρού. Μέγα κόσμο λόγω του πλήθους των δυνάμεων που περιέχει και κυρίως της λογικής, της νοερής και της επιθυμητικής, τις οποίες δεν έχει αυτός ο αισθητός και μέγας κόσμος. Και είναι εντός του μικρού κόσμου λόγω της αισθήσεως που μόνον αυτός περιέχει. Λέγει πάλι ο ίδιος θεολόγος: «Σαν ένα δεύτερο κόσμο τοποθετεί τον άνθρωπο στην γη, μέγα μέσα στο μικρό». Έναν κόσμο που ενώνει και τους δύο κόσμους, τον ορατό και τον αόρατο, σύμφωνα με τον θείο Γρηγόριο τον Θεσσαλονίκης (Λόγος εις τα Εισόδια)· κόσμο που συνδέει τα δύο άκρα του άνω και του κάτω κόσμου και κάνει να φαίνεται ένας ο δημιουργός αυτών, σύμφωνα με τον Νεμέσιο.
Αλλά για μεγαλύτερη κατανόηση του θέματος, το σώμα (καταχώρησε σε μένα αυτό το συλλογισμό), μοιάζει με βασιλικό ανάκτορο κατασκευασμένο με την υπέρτατη αρχιτεκτονική κάποιου δημιουργού άπειρης σοφίας. Το οποίο έχει την κεφαλή για υπερώο, την καρδιά για μυστικότατο θάλαμο. Τα πνεύματα για ταχυδρόμους. Αγωγούς και περάσματα τα σωληνοειδή νεύρα. Και για πόρτες έχει τις πέντε αισθήσεις.
Και την ψυχή, ή για να το πούμε καλύτερα τον νου (αφού η ψυχή όταν όλη καθαρισθεί γίνεται όλη νους, σύμφωνα με τον άγιο Κάλλιστο), σκέψου την σαν κάποιον βασιλιά που έχει ως δορυφόρους τρεις γενικές δυνάμεις: την νοερή, την λογική και την επιθυμητική. Αυτός βρίσκεται σε όλα τα μέρη του σώματος, διότι όπως λέγει ο θείος Δαμασκηνός, η ψυχή βρίσκεται στο σώμα, όπως η φωτιά βρίσκεται μέσα στο πυρακτωμένο σίδερο. Λέγει τα εξής: «Η ψυχή συνδέεται ολόκληρη με το σώμα και όχι με τα επί μέρους σημεία και δεν περιέχεται σε αυτό, αλλά το περιέχει, όπως ακριβώς η φωτιά τον σίδερο». (Βιβλίο Α΄κεφ. ιδ΄. Περί πίστεως). Και με εξαιρετικό τρόπο έχει τον εγκέφαλο ως όργανο της νοητικής του ενέργειας. Ενώ για την λογική και την επιθυμητική ενέργεια και δύναμη και μάλιστα για την ουσία του, έχει ως καθέδρα την καρδιά, όπως λέχθηκε προηγουμένως. Και αυτός ο βασιλιάς έχει και ως χάρτη την πυξίδα της φαντασίας, για να καταγράφει όσα έρχονται από έξω δια μέσου των θυρίδων των αισθήσεων.
Αποσπάσματα από το βιβλίο “Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων”, Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, Έκδοση Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους