«Φαρισαίου φύγωμεν ὑψηγορίαν,
καὶ Τελώνου μάθωμεν, τὸ ταπεινὸν ἐν στεναγμοῖς,
πρὸς τὸν Σωτῆρα κραυγάζοντες· Ἵλαθι μόνε ἡμῖν εὐδιάλλακτε»
«Δύο ἄνθρωποι ἀνέβηκαν στόν Ναό γιά νά προσευχηθοῦν. Ἕνας Φαρισαῖος καί ἕνας τελώνης». Προσεύχονται μαζί, στόν ἴδιο Θεό, στόν ἴδιο Ναό, τήν ἴδια ὥρα καί κάτω ἀπό τίς ἴδιες συνθῆκες. Ὡστόσο, ὁ ἀπολογισμός εἶναι διαφορετικός. Ὁ ἐπιφανής Φαρισαῖος, ὁ ἄνθρωπος τοῦ Νόμου, κατακρίνεται καί ὁ περιθωριακός, ἕως μισητός Τελώνης, δικαιώνεται (Λουκ. 18, 10-14).
Φαρισαῖος καί Τελώνης, δυό ἀντίθετοι πόλοι τῆς τότε ἐποχῆς. Ὁ ἕνας εὐσεβής καί δίκαιος στά μάτια τῶν ἀνθρώπων, γνώστης τοῦ Νόμου, τῆς ὁμάδας τῶν Φαρισαίων, πού ἦταν ἡ ἄρχουσα θρησκευτική τάξη. Ὁ ἄλλος ἐκπρόσωπος τῶν ἁμαρτωλῶν, ἀνθρώπων πού τό ἐπάγγελμά τους ἦταν συνυφασμένο μέ ἁρπαγές, βιαιότητες, ἀπομύζηση τῶν ὑπαρχόντων τοῦ λαοῦ. Τελώνης στή συνείδηση τῆς κοινωνίας τῆς ἐποχῆς σήμαινε τόν ἔσχατο τῶν ἁμαρτωλῶν.
Προσεύχονται καί οἱ δυό τους. Καί τί λένε; Ὁ Φαρισαῖος ἐνημερώνει τόν Θεό ὅτι δέν εἶναι σάν τούς ἄλλους. Αὐτοεπαινεῖται καί ναρκισσεύεται. Νιώθει αὐτάρκης καί δέν δείχνει νά ἐξαρτᾶται ἀπό τόν Θεό. Ζητάει μόνο ἐπικύρωση τῶν ἀρετῶν του. Γι’ αὐτόν κέντρο τοῦ κόσμου δέν εἶναι ὁ Θεός, ἀλλά ὁ ἑαυτός του. Καί δέν περιορίζεται σ’αὐτό, ἀλλά κατακρίνει τούς ἄλλους, ἀφαιρώντας ἀπό τόν Θεό τήν κρίση.
Πλάι στόν ἀλαζόνα Φαρισαῖο ὁ ταπεινός Τελώνης δέν ἔχει μάτια νά κοιτάξει πρός τόν Οὐρανό. Εἶναι συντετριμμένος ἀπό τίς ἁμαρτίες του καί βλέποντας ὅτι κάθε πράξη του συνδέεται μέ ἀνομία, ζητεῖ ταπεινωμένος καί κτυπώντας τό στῆθος του τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ: «Θεέ μου, σπλαχνίσου με τόν ἁμαρτωλό». Αὐτοκατακρίνεται, χωρίς νά κρίνει ἄλλους.
Καταπέλτης ἡ ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ πού ὁ Φαρισαῖος περίμενε τόν ἐπαινετικό ὕμνο, διαπιστώνει ὅτι κατακρίθηκε καί ὁ ἀδύναμος καί σχεδόν περιθωριακός Τελώνης δικαιώνεται, βρῆκε δηλ. χάρη, καί «ἔφυγε γιά τό σπίτι του ἀθῶος καί συμφιλιωμένος μέ τόν Θεό». «Ὅποιος ὑψώνει τόν ἑαυτό του θά ταπεινωθεῖ, καί ὅποιος ταπεινώνεται θά ὑψωθεῖ». Αὐτό τό τέλος τῆς διηγήσεως θά ξάφνιασε τούς ἀκροατές τοῦ Ἰησοῦ, γιατί πίστευαν στή θρησκευτική ὑπεροχή τῶν Φαρισαίων ἔναντι τῶν ἁμαρτωλῶν τελωνῶν. Ὁ Ἰησοῦς ὅμως ἀνατρέπει τήν ἐπικρατοῦσα γνώμη, πού βλέπει ἐξωτερικά τίς ἀνθρώπινες ἐκδηλώσεις∙ Ἐκεῖνος ἑστιάζει στά βάθη τῆς καρδιᾶς.
Βέβαια, ὁ Ἰησοῦς δέν κατηγορεῖ τόν Φαρισαῖο γιατί εἶναι ἐνάρετος καί τηρητής τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων, ἀλλά γιατί δέν στηρίζει τή ζωή του στόν Θεό, γιατί αἰσθάνεται αὐτάρκεια καί ὑψηλοφρονεῖ. Καί δέν ἐπαινεῖ τόν τελώνη γιά τήν ἁμαρτωλότητά του, ἀλλά γιατί σεμνά καί ταπεινά, τή συνειδητοποιεῖ καί τοποθετεῖται σωστά στήν κρίση τοῦ Θεοῦ, ζητώντας τό ἔλεός Του.
Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί,
Μεγάλο καί σωτηριῶδες τό μήνυμα πού μᾶς δίνει ὁ Κύριος σήμερα μέ τήν ἔναρξη τοῦ Τριωδίου. Ὅλα ξεκινοῦν ἀπό τήν ταπείνωση καί ὅλα χάνονται μέ τήν ἀλαζονεία. Θά ἀκολουθήσουν καί ἄλλες εὐαγγελικές περικοπές στή διάρκεια τοῦ Τριωδίου, ὅλες θαυμάσιες μέ μηνύματα συνδυαστικά τῆς Ἄσκησης πού πρέπει νά κάνουμε αὐτή τήν περίοδο. Ἄς τά ἀξιοποιήσουμε ὅλα μέ σύνεση, μέ ταπείνωση, μέ ἐνατένιση πρός τά Ἄνω καί μέ συνειδητό συχνό ἐκκλησιασμό .
Ἡ Ἐκκλησία μέ τήν περικοπή αὐτή στήν ἀρχή τοῦ Τριωδίου θέλει νά μᾶς προφυλάξει ἀπό τόν «ὑψηλόφρονα λογισμό» τοῦ Φαρισαίου, πού μπορεῖ νά φωλιάζει καί σέ κάθε εὐσεβή χριστιανό∙ προβάλλει τό ὑπόδειγμα τοῦ τελώνη πού μετανοιωμένος γιά τή ζωή του προσεύχεται μέ συντριβή. Ὁ ὕμνος πού συνοψίζει ἄριστα τό μήνυμα τῆς παραβολῆς: «Φαρισαίου φύγωμεν ὑψηγορίαν καί τελώνου μάθωμεν τό ταπεινόν ἐν στεναγμοῖς, πρός τόν Σωτῆρα κραυγάζοντες: ἵλαθι, μόνε ἡμῖν εὐδιάλλακτε».
Εὐλογημένο Τριώδιο
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
+ Ὁ Νικαίας Ἀ λ έ ξ ι ο ς