Κεφάλαιο 1 – Η όγδοη μάχη μας δίνεται εναντίον του πνεύματος της υπερηφάνειας· ποια είναι τα γνωρίσματά του.
Ο όγδοος και τελευταίος αγώνας μας είναι εναντίον του πνεύματος της υπερηφάνειας. Το πάθος αυτό, αν και είναι το τελευταίο από τα οκτώ βασικότερα πάθη, εντούτοις κατά την προέλευση και αρχαιότητα του καταλαμβάνει την πρώτη θέση. Η υπερηφάνεια είναι ανήμερο θηρίο και το φοβερότερο από όλα τα άλλα, για τα οποία έχουμε ήδη μιλήσει. Αυτό επιτίθεται κυρίως στους προχωρημένους στην αρετή και γίνεται διπλάσια βίαιο προς εκείνους που έχουν σχεδόν εγγίσει την τελειότητα.
Κεφάλαιο 2 – Υπάρχουν δύο είδη υπερηφάνειας
Υπάρχουν δύο είδη υπερηφάνειας. Το ένα είδος χτυπά όπως έχουμε ήδη πει, τους προχωρημένους πνευματικά μοναχούς, και το άλλο επιτίθεται εναντίον των αρχαρίων και των φιλόυλων μοναχών. Αν και στις δύο περιπτώσεις η ψυχή επαναστατεί με επικίνδυνη έξαρση και παραφορά, εναντίον του Θεού και ταυτόχρονα εναντίον των ανθρώπων, εντούτοις το πρώτο είδος υπερηφάνειας στρέφεται περισσότερο εναντίον του Θεού, ενώ το δεύτερο περισσότερο εναντίον των ανθρώπων. Με τη Χάρη του Θεού, στο τέλος αυτού κεφαλαίου, θα πραγματευθούμε, όσο μας είναι δυνατόν, την προέλευση και τη θεραπεία αυτού του δευτέρου είδους υπερηφανείας. Πρώτα όμως θα πρέπει να μιλήσουμε με συντομία για το πρώτο είδος, το οποίο, όπως έχουμε ήδη πει, πλήττει κυρίως τους τέλειους μοναχούς.
Όταν όμως, καταληφθεί ο νους από την υπερηφάνεια, τότε αυτή, σαν βίαιος και αδίστακτος τύραννος, καταστρέφει και ερημώνει πέρα για πέρα όλη την πόλη, εφόσον έχει ήδη καταλάβει το πιο ψηλό κάστρο της
Κεφάλαιο 3 – Το πάθος της υπερηφάνειας καταστρέφει όλες τις αρετές
Δεν υπάρχει άλλο πάθος που να αμαυρώνει όλες τις αρετές και να απογυμνώνει εντελώς τον άνθρωπο από κάθε πνευματική καρποφορία, όσο η υπερηφάνεια. Η υπερηφάνεια είναι σαν μια λοιμώδη και μεταδοτική αρρώστια. Αυτή δεν περιορίζεται στο να μολύνει ένα μόνο μέλος του σώματος, αλλά προκαλεί τη φθορά όλου του σώματος και παρασύρει σε ολοκληρωτική καταστροφή αυτούς που έχουν ήδη φθάσει στην κορυφή της αρετής. Το καθένα από τα άλλα πάθη περιορίζεται στο να πετύχει τον ιδιαίτερο στόχο του και, παρόλο που αλλοιώνει ταυτόχρονα και τις άλλες αρετές, εντούτοις στοχεύει κυρίως σε μια αρετή, στην οποία επιτίθεται σκληρά και την οποία πλήττει ιδιαίτερα.
Ας αναφέρουμε όμως μερικά παραδείγματα, για να γίνει περισσότερο κατανοητό αυτό που λέμε. Η γαστριμαργία ή η λαιμαργία, για παράδειγμα, αλλοιώνει την αυστηρότητα και την ακρίβεια της εγκρατείας. Η ακολασία μολύνει την αρετή της αγνότητας. Ο θυμός καταστρέφει τους καρπούς της υπομονής. Μπορεί λοιπόν να συμβεί, ώστε να έχει κανείς παρασυρθεί από ένα πάθος, αλλά να μην του λείπουν εντελώς οι αρετές. Ενδέχεται δηλαδή να στερείται μόνο την αρετή εκείνη, η οποία έχει πληγεί από το αντίθετο της πάθος, εναντίον του οποίου δεν αντιστάθηκε ο άνθρωπος, όπως και όσο θα όφειλε να κάνει. Όσο για τις άλλες αρετές, αυτές μπορεί να τις διατηρήσει εν μέρει. Όταν όμως, καταληφθεί ο νους από την υπερηφάνεια, τότε αυτή, σαν βίαιος και αδίστακτος τύραννος, καταστρέφει και ερημώνει πέρα για πέρα όλη την πόλη, εφόσον έχει ήδη καταλάβει το πιο ψηλό κάστρο της. Τότε ισοπεδώνει και υποβιβάζει στο απεχθές επίπεδο των παθών τα πανύψηλα εκείνα κάστρα των αρετών. Και δεν επιτρέπει στο εξής να παραμείνει στην ψυχή ούτε και το ελάχιστο ίχνος ελευθερίας. Όσο πιο πλούσια ήταν πριν η ψυχή, τόσο περισσότερο θα ερημωθεί και θα συντριβεί κάτω από το βαρύ ζυγό της δουλείας της. Η υπερηφάνεια, μ’ άλλα λόγια, απογυμνώνει αλύπητα την ψυχή, αφαιρώντας της όλες τις αρετές που αυτή κατείχε.
Απόσπασμα από το βιβλίο, «Ο Αββάς Κασσιανός, Συνομιλίες με τους Πατέρες της ερήμου» τ. β΄, Εκδ. «ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ», Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καρέα
Ετεροαναφορά: Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καρέα