Ἡ συμμετοχὴ στὴ λατρεία καὶ τὰ μυστήρια τῆς ἐκκλησίας μας ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο κομμάτι τῆς ζωῆς τοῦ κάθε συνειδητοῦ ὀρθόδοξου χριστιανοῦ. Κομβικὸ ρόλο σὲ αὐτὸ ποὺ ἐν συντομίᾳ ὀνομάζουμε «πνευματική ζωή» ἔχουν τὰ ἑξῆς δύο μυστήρια: αὐτὸ τῆς Μετάνοιας καὶ Ἐξομολόγησης καὶ ἐκεῖνο τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Τιμίου Σώματος καὶ Αἵματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μὲ τὸ πρῶτο ὁ πιστός λαμβάνει τὴν ἄφεση τὸν ἁμαρτιῶν του, γεφυρώνοντας ἔτσι τὸ χάσμα ποὺ εἶχε ἀνοίξει ἀνάμεσα σ’ αὐτὸν καὶ τὸν Θεὸ, ἐνῷ μέ τὸ δεύτερο ἀνακαινίζει τὴν ἴδια του τὴν ὕπαρξη καθώς γίνεται κοινωνός τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι «ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή».
Σύμβουλος, ὁδηγὸς καὶ χειραγωγὸς στὴν πνευματικὴ ζωὴ εἶναι ὁ ἱερέας-πνευματικὸς, ποὺ ὡς ἰατρὸς τῆς ψυχῆς τὴν παρακολουθεῖ τακτικὰ καὶ τὴν προφυλάσσει ἀπὸ τὶς παγίδες τοῦ πονηροῦ. Κι ὅταν ξαναπέσει στὴν ἁμαρτία, τὴν ἀνορθώνει καὶ τὴν καθαρίζει μέσῳ τῆς χάριτος τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως. Ἔτσι, ὅπως εἶναι σημαντικὸ νὰ βρεῖ κάποιος ἕναν γιατρὸ γιὰ νὰ ἔχει καλὴ σωματικὴ ὑγεία, ἀντίστοιχα εἶναι σημαντικὴ γιὰ τὴν πορεία τῆς πνευματικῆς ὑγείας ἡ εὕρεση τοῦ κατάλληλου πνευματικοῦ. Συνήθως, μάλιστα, ἡ ἀναζήτηση ἑνὸς πνευματικοῦ εἶναι τὸ πρῶτο βῆμα στὴν πνευματικὴ ζωή.
Ἔλεγε ὁ ἃγιος Παΐσιος:
«Σήμερα τὸ πιὸ ἀπαραίτητο εἶναι νὰ βροῦν οἱ ἄνθρωποι ἕναν πνευματικό, νὰ ἐξομολογοῦνται, νὰ τοῦ ἔχουν ἐμπιστοσύνη καὶ νὰ τὸν συμβουλεύονται. […] Τὸν πνευματικὸ ὁδηγὸ φυσικὰ κανεὶς θὰ τὸν διαλέξει. Δὲν θὰ ἐμπιστευθεῖ στὸν ὁποιονδήποτε τὴν ψυχὴ του.» Παρακάτω, λοιπόν, θὰ ἀναφέρουμε -ἐπιγραμματικὰ καὶ μὲ τὴ βοήθεια σύγχρονων Ἁγίων καὶ Πατέρων- ὁρισμένα στοιχεῖα ποὺ μπορεῖ νὰ λάβει ὑπόψη του ὁ πιστὸς, ὥστε νὰ κάνει μιὰ σωστὴ ἐπιλογή. Τὸ πρῶτο ἴσως ποὺ θὰ ἀξιολογήσει ὁ πιστὸς εἶναι τὸ πόσο τὸν ἀναπαύει ἡ προσωπικότητα ἑνὸς ἱερέα καθὼς καὶ ἡ ἐπικοινωνία μαζὶ του. Αὐτὸ μπορεῖ μὲν νὰ τὸ διαπιστώσει κάνοντας μία πρώτη ἐξομολόγηση σ’ αὐτὸν, εἶναι ὅμως προτιμότερο νὰ συμβουλευτεῖ πρῶτα κάποιο ἄτομο τῆς ἐμπιστοσύνης του, κληρικὸ ἤ λαϊκὸ, καὶ ἀκόμα καλύτερα ἐὰν διασταυρώσει μεταξὺ τους τὶς διάφορες πληροφορίες. Διηγεῖται πνευματικο παιδὶ τοῦ διακριτικοῦ ἁγίου Πορφυρίου: «Χρειάσθηκε μερικὲς φορὲς νὰ τὸν ρωτήσω γιὰ ἱερεῖς-πνευματικούς, διότι φιλικὰ πρόσωπα μοῦ ζητοῦσαν νὰ τοὺς πῶ τὴ γνώμη μου, προκειμένου νὰ ἐξομολογοῦνται σ’ αὐτούς. Ὁ Γέροντας πολλὲς φορὲς ἐκφραζόταν θετικά, λίγες φορές μοῦ ἀπάντησε: «Δέν ξέρω».»
Τὸ μέτρο τῆς αὐστηρότητας ἑνός πνευματικοῦ εἶναι ἐπίσης ἕνα στοιχεῖο ποὺ πρέπει νὰ συνυπολογιστεῖ, εἰδικὰ γιὰ κάποιον ποὺ εἶναι στὸ ξεκίνημα τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Κάποιος πνευματικὸς ἀποπῆρε καὶ φοβέρισε μὶα γυναίκα, ποὺ μετὰ ἀπὸ αὐτὸ ἔκανε πολὺ καιρὸ νὰ ξαναπάει νὰ ἐξομολογηθεῖ. Ὅταν ὁ σύζυγὸς της τὸ ἀνέφερε στὸν ἃγιο Πορφύριο, ἐκεῖνος εἶπε: «Εἶδες τὶ κάνει ἡ πολλή αὐστηρότητα; Γι’ αὐτὸ σᾶς λέω νὰ προσέχετε σὲ τὶ πνευματικοὺς πηγαίνετε γιὰ νὰ ἐξομολογεῖσθε, καὶ σὺ καὶ ἡ γυναίκα σου καὶ τὰ παιδιὰ σου…». Σὲ ἀνάλογη περίπτωση, ἀναφορικὰ μὲ τοὺς κανόνες καὶ τὰ ἐπιτίμια ποὺ ἐπιβάλλουν οἱ πνευματικοί, ὁ Ἅγιος εἶπε: «Ὄχι μεγάλες τιμωρίες. Ἀλλὰ σωστές συμβουλές. Γιατί, οἱ μεγάλες τιμωρίες, τροφοδοτοῦν τὸν ἄλλο (τὸν διάβολο) μὲ πλούσια πελατεία. Καὶ αὐτός, αὐτὸ περιμένει. […] Γι’ αὐτό, ἀπαιτεῖται μεγάλη προσοχὴ στὴν ἐπιλογὴ τοῦ πνευματικοῦ. Ὅπως ἀναζητᾶτε τὸν καλύτερο γιατρό, τὸ ἴδιο νὰ κάνετε καὶ γιὰ τὸν πνευματικό. Καὶ οἱ δύο γιατροὶ εἶναι. Ὁ ἕνας τοῦ σώματος καὶ ὁ ἄλλος τῆς ψυχῆς!».
Ὁ ἃγιος Παΐσιος εἰσάγει ἄλλη μία παράμετρο: «Ὅπως κανεὶς φροντίζει ὁ οἰκογενειακὸς γιατρὸς νὰ βρίσκεται, ὅσο τὸ δυνατὸν, κοντὰ του, ἔτσι πρέπει νὰ φροντίσει καὶ ὁ πνευματικὸς νὰ βρίσκεται κοντὰ του. […] Ὁ πνευματικός πρέπει ἀπὸ κοντὰ νὰ παρακολουθεῖ τὴν ψυχή, γιατὶ κατὰ καιροὺς παρουσιάζει διάφορες ἀλλαγὲς καὶ ἀντιδράσεις, τὶς ὁποῖες ἀπὸ μακριὰ δὲν μπορεῖ νὰ παρακολουθήσει, γιὰ νὰ τὴν βοηθήσει ἀποτελεσματικά.»
Δὲν εἶναι πρὸς τὸ συμφέρον τῆς ψυχῆς νὰ λαμβάνει κανεὶς ὑπόψη του ἐξωτερικά σημεῖα, ὅπως ἡ ἐμφάνιση, ἤ νὰ ἀναζητᾶ «χαρισματούχους» πνευματικούς. Ὁ π. Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος ἔδωσε μία πολὺ χαρακτηριστικὴ καὶ χιουμοριστικὴ ἀπάντηση σὲ σχετικὴ περίπτωση: «Κάποια κυρία ποὺ ἐξομολογεῖτο γιὰ πρώτη φορὰ σ’ αὐτόν, τοῦ εἶπε στὸ τέλος:
-Ἐγώ, πάτερ μου, θὰ προτιμοῦσα νὰ ἐξομολογοῦμαι σὲ κάποιον Πνευματικό ποὺ νὰ εἶναι γέρος καὶ τυφλός…
Καὶ ὁ Γέροντας μέ ἑτοιμότητα: -Ἄν ἦταν καὶ κουφός, ἀκόμη καλύτερα!»
Ἡ ἀναζήτηση “χαρισμάτων καὶ χαρισματούχων” φανερώνει ἐπιπολαιότητα καὶ πνευματικὴ ἀνωριμότητα ἐκ μέρους τοῦ ἐνδιαφερομένου, ὁ ὁποῖος κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο συγχέει τὴν ἔννοια τοῦ πνευματικοῦ πατέρα μὲ αὐτὴν τοῦ “γκουρού” τῶν ἀνατολικῶν θρησκειῶν. Ἀντίθετα, ὅπως ἀναφέρει σὲ σχετικὸ σύγγραμμὰ του ὁ μητροπολίτης Νέας Σμύρνης κ. Συμεών, τὰ δύο θεμελιώδη γνωρίσματα τοῦ γνήσιου πνευματικοῦ εἶναι ἡ διάκριση καὶ ἡ ἀγάπη, ἐνῷ πολὺ βοηθάει καὶ τὸ νὰ εἶναι ἔμπειρος στὴν πνευματικὴ ζωή. Ἐπίσης, χρειάζεται προσοχὴ σὲ περιπτώσεις ἐκκοσμικευμένων κληρικῶν, ποὺ δυστυχῶς καλλιεργοῦν τὴν προσωπολατρεία ἤ ἄλλων ποὺ συγχέουν τὴν ἐξομολόγηση μὲ μεθόδους ψυχανάλυσης καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο μπερδεύουν τοὺς πιστούς, ἀντὶ νὰ τοὺς βοηθοῦν. Ὁ ἃγιος Πορφύριος εἶπε σὲ γνωστό του (ποὺ προηγουμένως εἶχε ἐξομολογηθεῖ σὲ ἕναν τέτοιο πνευματικὸ καὶ εἶχε φύγει ἀναστατωμένος): “Πό-πό! Πόσο πλανήθηκε ὁ εὐλογημένος! […] Μὲ τέτοια ἀντιμετώπιση μπορεῖ νὰ βλάψεις πολὺ τὸν ἄλλον. Ξέρεις, μερικοὶ πνευματικοὶ κάνουν τὸν ψυχίατρο.»
Στὴν περίπτωση ποὺ κάποιος καλοπροαίρετος χριστιανός, παρ’ ὅλη τὴν ἔρευνα ποὺ θὰ κάνει, “ἀτυχήσει” τελικὰ στὴν ἐπιλογὴ πνευματικοῦ, ἀκόμη καὶ τότε ὁ καλὸς Θεὸς “θὰ φωτίζει τὸν πνευματικὸ του τὶ νὰ τὸν συμβουλεύει. Ἀκόμα ὅμως κι ἄν τὸν συμβουλεύσει λάθος, ὁ Θεός θὰ ἐκτιμήσει τὴν ὑπακοὴ τὴν ὁποία κάνει καὶ θὰ βρεῖ τρόπο ὥστε καὶ ἡ λανθασμένη συμβουλὴ νὰ ἀποβεῖ πρὸς τὸ καλὸ του», ὅπως ἀναφέρει ὁ π. Ἐπιφάνιος. Αὐτὸ ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη σημασία, καθὼς μερικοὶ ἀπέχουν ἀπὸ τὴν ἐξομολόγηση προφασιζόμενοι ὅτι δὲν βρίσκουν καλὸ πνευματικό, καλύπτοντας μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο δικὰ τους πάθη καὶ ἀδυναμίες. Ὁ ἃγιος Παΐσιος ἀπαντᾶ χαρακτηριστικά: «Αὐτὰ εἶναι δικαιολογίες. Κάθε πνευματικὸς ἔχει ἐξουσία, ἐφόσον φοράει πετραχήλι. Τελεῖ τὸ μυστήριο, ἔχει τὴ θεία Χάρη καί, ὅταν διαβάσει τὴ συγχωρητικὴ εὐχή, ὁ Θεὸς σβήνει ὅλες τὶς ἁμαρτίες τὶς ὁποῖες ἐξομολογηθήκαμε μὲ εἰλικρινῆ μετάνοια. Ἀπὸ μᾶς ἐξαρτᾶται πόσο θὰ βοηθηθοῦμε ἀπὸ τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως.» Μὲ παρόμοιο τρόπο ἀπάντησε ὁ π. Ἐπιφάνιος σὲ κάποιον πού τοῦ ἔλεγε ὅτι δυσκολευόταν νὰ βρεῖ κατάλληλο πνευματικό: «Ἀγαπητέ μου, δὲν ἔχεις πρόβλημα Γέροντα. Πρόβλημα μὲ τὸν ἑαυτὸ σου ἔχεις. […] Δὲν εἶναι τόσο ἀπὸ ἁγίους Γεροντάδες ποὺ ἔχουμε ἀνάγκη, ὅσο ἀπὸ ἁγία ὑπακοή. Αὐτὴ μᾶς λείπει. Μήπως ὅλοι οἱ μεγάλοι Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας εἶχαν κάποιον ἅγιο Γέροντα; Ὄχι! Αὐτὸ τὸ ὁποῖο εἶχαν ἦταν ἡ ἁγία ταπείνωση καὶ ἡ ἁγία ὑπακοή. Γι’ αὐτὸ καὶ ἁγίασαν.» Καὶ ὁ ἃγιος Πορφύριος εἶπε μὲ ἔμφαση σὲ κάποιον, σὲ παρόμοια περίπτωση: «Ἐσὺ ὅμως δὲν ἔχεις διάθεση νὰ ὑπακούσεις σὲ ὅ,τι καὶ νὰ σοῦ πῶ, γι’ αὐτὸ κι ἐγὼ δὲν μπορῶ νὰ σοῦ πῶ τίποτα ἀπολύτως.»
Συμπληρώνοντας τὰ παραπάνω, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ἀναζήτηση πνευματικοῦ εἶναι ἕνα μόνο -ἀλλά καίριο- στάδιο πρός τὴν ἐπίγνωση τοῦ ἴδιου μας τοῦ ἑαυτοῦ, ἄρα χρειάζεται καὶ ἀπὸ ἐμᾶς ὁ ἀνάλογος ἀγώνας, μέσῳ τῆς ὑπακοῆς καὶ τῆς ταπείνωσης. Ὅπως ἀναφέρει ὁ μητροπολίτης κ. Συμεών, «ἡ ἐν Χριστῷ οἰκοδομὴ τοῦ πιστοῦ ἀπὸ τὸν δεσμό πού συνῆψε μὲ ἕναν πνευματικὸ πατέρα δὲν εἶναι αὐτονόητη. Προϋποθέτει καὶ τὴ δικὴ του ἀνταπόκριση στὴν ἀγάπη ποὺ θὰ τοῦ δείχνει καὶ στὶς φροντίδες ποὺ θὰ καταβάλει γι’ αὐτὸν ὁ πνευματικὸς του πατέρας.» Μόνο μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἡ σχέση μὲ τὸν πνευματικὸ θὰ ἀποφέρει πνευματικούς καρπούς καὶ θὰ ὁδηγήσει τὸν ἐξομολογούμενο μὲ ἀσφάλεια στὸν δρόμο τῆς σωτηρίας.
Πηγὲς:
1) Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου Λόγοι, τόμος Γ’ «Πνευματικός Ἀγώνας», ἔκδοση Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης
2) Γέροντος Πορφυρίου Ἱερομονάχου Ἀνθολόγιο Συμβουλῶν, ἐκδόσεις «Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος», Μήλεσι Ἀττικῆς
3) Ὑποθῆκες Ζωῆς, ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὴ διδασκαλία τοῦ πατρός Ἐπιφανίου, ἔκδοση Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνας
4) Μητροπολίτη Ν. Σμύρνης Συμεών Π. Κούτσα, Ὁ Πνευματικός Πατήρ, Ἡ πνευματική πατρότης ὑπὸ τὸ φῶς τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως, Ἔκδοση Ἱ. Μητροπόλεως Καλαβρύτων & Αἰγιαλείας, Αἴγιον 1995
Πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη