Ο Σωτήρας μας έδωσε εντολή να μπούμε στο ταμείο (στο ιδιαίτερο δωμάτιο μας) κι εκεί να προσευχηθούμε στο Θεό Πατέρα μυστικά, «εν τω κρυπτώ». Σύμφωνα με τον άγιο Δημήτριο του Ροστώβ, ιδιαίτερο δωμάτιο εννοεί ο Χριστός την καρδιά. Η εντολή του Κυρίου επομένως μας υποχρεώνει να προσευχόμαστε στο Θεό νοερά, με την καρδιά. Η εντολή αυτή εκτείνεται σ’ όλους τους χριστιανούς. Το ίδιο συμβουλεύει ο απόστολος Παύλος, λέγοντας ότι πρέπει να προσευχόμαστε «εν παντί καιρώ» (Εφεσ. στ’ 18). Δίνει την εντολή για νοερά ή πνευματική προσευχή σε όλους τους χριστιανούς, χωρίς εξαίρεση. Συμβουλεύει επίσης τους χριστιανούς «αδιαλείπτως προσεύχεσθε», δηλαδή να προσεύχονται αδιάλειπτα, ακατάπαυστα. Η αδιάλειπτη προσευχή είναι δυνατή μόνο στην καρδιά. Γι’ αυτό και είναι αδύνατο ν’ αντικρούσεις το γεγονός ότι η νοερά προσευχή είναι υποχρεωτική για όλους τους χριστιανούς. Κι αφού είναι υποχρεωτική είναι και δυνατή, αφού ο Θεός δε ζητάει το αδύνατο. Το ότι η προσευχή αυτή είναι δύσκολη, είναι αλήθεια. Δεν είναι όμως αδύνατη. Γενικά βέβαια κανένα καλό δεν είναι εύκολο. Η προσευχή είναι απαραίτητη ακόμη επειδή είναι πηγή και στυλοβάτης κάθε αγαθού.
Αν κάποιος ρωτούσε: «πώς να προσευχηθώ;» η απάντηση είναι πολύ απλή: με φόβο Θεού. Η εμπειρία του φόβου του Θεού διεγείρει την προσοχή και την εγρήγορση στην καρδιά και την ενισχύει να στέκεται με αφοσίωση ενώπιον του Θεού. Αυτή είναι η νοερά «στάση ενώπιον του Θεού», η νοερά προσευχή. Όσο ο φόβος του Θεού παραμένει στην καρδιά, τόσο η νοερά «στάση ενώπιον του Θεού» δεν θα φύγει από κει. Εδώ έχουμε μια παντοδύναμη βοήθεια στη νοερά προσευχή. Αν κάποιος ισχυριστεί ότι η δουλειά του δημιουργεί περισπασμούς, η απάντηση είναι ότι δεν έχει φόβο Θεού. Η δουλεία δεν είναι εμπόδιο στην νοερά στάση ενώπιον του Θεού, ούτε στη μνήμη του Θεού. Εμπόδιο είναι η κενή και πονηρή ζωή. Απομάκρυνε κάθε μάταιο και πονηρό πράγμα από τη ζωή σου, κρατώντας μόνο τα καθήκοντά σου σύμφωνα με τις εντολές του Θεού και θα δεις ότι η εκπλήρωση των υποχρεώσεών σου δε σε χωρίζει από το Θεό. Αντίθετα, έλκει την καρδιά και το νου σου προς Αυτόν.
Η δουλεία δεν είναι εμπόδιο στην νοερά στάση ενώπιον του Θεού, ούτε στη μνήμη του Θεού. Εμπόδιο είναι η κενή και πονηρή ζωή
Τα έργα και η προσευχή που περιγράφονται στα ευαγγέλια είναι ίδια και απαιτούν την ίδια ψυχική κατάσταση. Οτιδήποτε κι αν κάνετε σ’ αυτόν τον τομέα, πρέπει πάντα να στρέφεστε προς το Θεό, να ζητάτε την βοήθειά Του και ν’ αφιερώνετε τα έργα σας για τη δόξα Του…
….Το πρωί που σηκώνεσαι, να στέκεσαι στην προσευχή με την καρδιά σε εγρήγορση κι έπειτα να πηγαίνεις στο έργο που σου έχει αναθέσει ο Θεός, χωρίς να χωρίζεσαι από Εκείνον ούτε με τις σκέψεις ούτε με τις αισθήσεις σου. Τότε θα κατορθώσεις να κάνεις το έργο σου με τις σωματικές και πνευματικές ικανότητές σου, ενώ ο νους κι η καρδιά σου θα παραμένουν στο Θεό.
Εκείνοι που ισχυρίζονται πως για ν’ ασκήσεις τη νοερά προσευχή πρέπει να καθήσεις κάπου απόμερα και μ’ αυτόν τον τρόπο να θεωρείς το Θεό, δεν καταλαβαίνουν τη νοερά προσευχή. Δε χρειαζόμαστε κρυφό τόπο, αλλά την καρδιά μας. Εκεί πρέπει να σταθούμε και να θεωρούμε το Θεό μπροστά μας, να στέκεται στα δεξιά μας, όπως έκανε ο Δαβίδ. Οι άνθρωποι λένε πως για να καλλιεργήσεις τη νοερά προσευχή βοηθά πολύ η ερημία. Κι αυτό για τους λαϊκούς βέβαια είναι αδύνατο, γιατί ζουν μέσα σε ακατάπαυστες ενασχολήσεις και συγκρούσεις. Έτσι όμως δεν τους μένει χρόνος για νοερά προσευχή.
Είναι αλήθεια πως για την άσκηση της νοεράς προσευχής η μόνωση είναι απαραίτητη, μα υπάρχουν δύο ειδών μόνωσης. Η πρώτη είναι απόλυτη και μόνιμη, όταν οι άνθρωποι αποσύρονται στην έρημο και ζουν μόνοι τους. Η δεύτερη είναι μερική και πρόσκαιρη. Η πρώτη είναι αναμφίβολα αδύνατη για τους λαϊκούς, η δεύτερη όμως είναι δυνατή και γι’ αυτούς. Κάθε άνθρωπος έχει λίγες στιγμές στη διάρκεια της ημέρας που μένει μόνος του, ακόμα κι αν δεν το έχει προγραμματίσει αυτό. Το χρόνο αυτό μπορεί να τον εκμεταλλευτεί στην άσκηση και την εμπέδωση της νοεράς προσευχής. Επομένως κανένας δεν μπορεί να δικαιολογηθεί λέγοντας πως δεν έχει χρόνο ν’ ασκήσει τη νοερά προσευχή. Βρες έστω και μια ώρα και συγκεντρώσου στον εαυτό σου. Άφησε κατά μέρος όλες τις μέριμνες, στάσου νοερά με την καρδιά σου ενώπιον του Θεού κι άνοιξε σ’ Αυτόν την ψυχή σου.
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Όσιος Θεοφάνης, ο Έγκλειστος – Οι τρεις Σταυροί», Πέτρου Μπότση, Αθήνα 2014, σελ. 89-92