Οι Άγιοι Πατέρες λένε ότι μόνη η ταπείνωση μπορεί να σώσει τον άνθρωπο, και μόνη η υπερηφάνεια αρκεί για να τον καταποντίσει στα έσχατα βάθη του άδη. Με την ταπείνωση παρέχεται η άφεση όλων των αμαρτιών, η θεραπεία από όλα τα πάθη. Χωρίς ταπείνωση όλες οι άλλες αρετές χάνουν τη δύναμή τους, την αξία και την ποιότητά τους· δεν μπορούν να επιτύχουν τον σκοπό τους, το αιώνιο αντίκρυσμά τους. Η νίκη βέβαια επάνω σε όλο το σύμπλεγμα των παθών σημαίνει την εύρεση του θεοειδούς είναι. Όλα τα πάθη προσλαμβάνουν απαραιτήτως τη μία ή την άλλη μορφή, ορατή ή νοητή, φανταστική. Στην πράξη της μετανοίας ο χριστιανός απεκδύεται τη φαντασία των ορατών πραγμάτων και των λογικών εννοιών.
«Αγαπητοί, νυν τέκνα Θεού εσμέν, και ούπω εφανερώθη τι εσόμεθα· οίδαμεν δε ότι εάν φανερωθή, όμοιοι αυτώ εσόμεθα, ότι οψόμεθα αυτόν καθώς εστί. Και πας ο έχων την ελπίδα ταύτην επ’ αυτώ αγνίζει εαυτόν, καθώς εκείνος αγνός εστί» (Α’ Ιωανν. 3, 2-3). Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αμαρτία από την υπερηφάνεια. Είναι η βάση όλων των υπολοίπων αμαρτιών. Ο Κύριος μας παρήγγειλε να μάθουμε από Αυτόν την ταπείνωση και την πραότητα. Η ταπείνωση είναι γνώρισμα της Θείας αγάπης. Χωρίς την κάθαρση από την υπερηφάνεια ο κάθε λόγος για ομοίωση με τον Θεό θα ήταν εωσφορικός.
Μεγάλη ανάπαυση έχει ο ησυχαστής. Δίδεται σε αυτόν η κατάσταση μιας προσοχής στο αόρατο κέντρο της πνευματικής καρδιάς· προσοχής που βρίσκεται πάνω από κάθε έννοια και μορφή. Κατά τη διάρκεια της ο εξωτερικός κόσμος είναι μόλις αισθητός ή λησμονείται τελείως.
Όταν διανοίγεται στον άνθρωπο το βάθος της Ταπεινώσεως του Θεού, τότε το πνεύμα του ταπεινώνεται αυθεντικά. Είναι γλυκειά η προσκύνηση ενός τέτοιου Θεού. Ποιος μπορεί να περιγράψει την κατάσταση αυτή;
Η ησυχία προσλαμβάνει κάποτε χαρακτήρα πανηγυρικής σιωπής, που κατοπτεύει το πρωτόκτιστο κάλλος: γαλήνιος ενθουσιασμός μπροστά στην ανεξιχνίαστη Θεία κένωση. Όταν διανοίγεται στον άνθρωπο το βάθος της Ταπεινώσεως του Θεού, τότε το πνεύμα του ταπεινώνεται αυθεντικά. Είναι γλυκειά η προσκύνηση ενός τέτοιου Θεού. Ποιος μπορεί να περιγράψει την κατάσταση αυτή; Ο Κύριος είναι απερινόητος στο προαιώνιο μεγαλείο Του. Είναι επίσης απρόσιτος στην αυτοσμίκρυνσή Του. Δεν υπάρχει τέτοια εδαφιαία μετάνοια που θα μπορούσε να εκφράσει επαρκώς την ευλαβή μας αγάπη προς τον Χριστό. Το καρδιακό πένθος είναι περισσότερο δραστικό στην πορεία πίσω από τα ίχνη του Χριστού. Και όταν τελειώσουν οι μετάνοιες και παύει το πένθος από την εξάντληση των σωματικών δυνάμεων, τότε η ειρήνη κατακλύζει και το σώμα και την ψυχή. Ο νους σιγά. Πέρα από εικόνες αισθάνεται τον αόρατο αλλά αγαπημένο Θεό. Η ψυχή ωστόσο γνωρίζει ότι δεν έχει ακόμη φθάσει τον Ποθούμενο.
Η καλύτερη οδός για τη θεωρία της Θείας κενώσεως είναι η μοναχική υπακοή. Με αυτήν ο άνθρωπος σπάζει τα δεσμά της εγωιστικής απομονώσεως. Με την υπακοή η καρδιά ανοίγει και πλαταίνει για να χωρέσει, έστω και μερικώς, τη Θεία αγάπη, που δεν γνωρίζει όρια. Στον αγώνα της υπακοής το πνεύμα του ανθρώπου μαθαίνει να παραδίδεται στη σταύρωση. Η αρχή είναι οδυνηρή, αλλά ύστερα ανοίγουν τα σπλάχνα της ψυχής, που ποθεί να χωρέσει μέσα της, αν είναι δυνατόν, ολόκληρο το πλήρωμα του Είναι.
Μας δόθηκε η εντολή να αγαπάμε. Αν η αγάπη αυτή ήταν πραγματικότητα της υπάρξεώς μας, τότε θα ήταν περιττό να μας δοθεί εντολή για την απόκτησή της. Στην αγάπη είναι φυσική η υπακοή, όπως φυσική στο μίσος είναι η εναντίωση. Χωρίς την παιδεία της υπακοής, ο άνθρωπος θα παραμείνει στα δόντια του θανάτου της αμαρτίας.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Το μυστήριο της Χριστιανικής ζωής» – Αρχιμανδρίτου Ζαχαρία Σαχάρωφ, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας, 2011, σελ. 36-38