Επιλογή αποσπασμάτων – τίτλοι – μετάφραση:
π. Χρίστου Κυριαζόπουλου
Ο ιερός Χρυσόστομος αφιερώνει πάρα πολλές σελίδες των έργων του σε θέματα γάμου. Παραθέτουμε σε μετάφραση ένα ελάχιστο δείγμα αποσπασμάτων (οι εντός παρενθέσεων αριθμοί παραπέμπουν στην Ελληνική Πατρολογία του Migne)
Ο ΤΙΜΙΟΣ ΓΑΜΟΣ
Και εμείς οι Χριστιανοί, αλλά και οι εθνικοί, θεωρούμε τίμιο πράγμα τον γάμο. Και είναι τίμιο (61,103).
Η ΟΜΟΝΟΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ
Για τη γυναίκα ας μην υπάρχει τίποτε πιο πολύτιμο από τον άνδρα της, για τον άνδρα τίποτε πιο επιθυμητό από τη γυναίκα του. Η ομόνοια ανάμεσα στη γυναίκα και στον άνδρα συγκρατεί τη ζωή και συνέχει τον κόσμο ολόκληρο…Όταν ο άνδρας και η γυναίκα μαλώνουν μεταξύ τους, τότε δεν μπορεί ποτέ να τους ευχαριστήσει ούτε ο πλούτος ούτε τα καλά παιδιά ούτε τα πολλά παιδιά ούτε η δύναμη και η εξουσία ούτε η δόξα και η τιμή ούτε οι απολαύσεις και η πολυτέλεια ούτε κάποια άλλα ευτυχία (51, 369). Αυτός είναι ο αληθινός πλούτος, αυτή η πιο μεγάλη περιουσία, το να μην υπάρχει διχόνοια ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα, αλλά να είναι οι δυό τους ενωμένοι σαν ένα σώμα (53,357). Όταν υπάρχει ομόνοια και ειρήνη και σύνδεσμος αγάπης μεταξύ γυναικός και ανδρός, εκεί συρρέουν όλα τα αγαθά, και το ανδρόγυνο δεν κινδυνεύει από καμμιά επιβουλή, γιατί περιβάλλεται από ένα μεγάλο και ακατανίκητο τείχος, που είναι η κατά Θεόν ομόνοια (53, 360). Όπου υπάρχει άνδρας και γυναίκα και παιδιά και ομόνοια και αγάπη, και είναι όλοι συνδεδεμένοι με τα δεσμά της αρετής, εκεί ανάμεσα τους βρίσκεται ο Χριστός. Ο Χριστός δεν ζητάει χρυσοστόλιστες οροφές ούτε αστραφτερούς κίονες ούτε πανέμορφα μάρμαρα, αλλά ωραιότητα ψυχής και ομορφιά διανοίας και τραπέζι γεμάτο δικαιοσύνη και φορτωμένο με καρπούς ελεημοσύνης (54, 616).
ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΥΖΥΓΟΥ
Πρώτα-πρώτα, να ζητάς για την κόρη σου άνδρα που να είναι πραγματικός άνδρας και προστάτης της, γιατί δεν θα του παραδώσεις μια δούλη, αλλά τη θυγατέρα σου. Μη ζητάς από αυτόν χρήματα, μη ζητάς λαμπρή καταγωγή, ούτε σπουδαία ιδιαίτερη πατρίδα. Όλα αυτά είναι περιττά. Να ζητάς να έχει ευλάβεια στην ψυχή του, επιείκεια, αληθινή σύνεση, φόβο Θεού. Μόνο τότε το κορίτσι σου θα ζήσει κοντά του ευτυχισμένο. Αν επιθυμείς γι’ αυτό πλούσιο σύζυγο, όχι μόνο δεν θα την ωφελήσεις, αλλά και θα την βλάψεις. Θα την κάνεις δούλη, ενώ πριν ήταν ελεύθερη…Να εξετάσεις με ακρίβεια την αρετή του μελλοντικού συζύγου της κόρης σου. Κι όταν πρόκειται να του την παραδώσεις, παρακάλεσε τον Χριστό να παρευρεθεί. Θα ανταποκριθεί και δεν θα ντραπεί. Γιατί ο γάμος είναι μυστήριο στο οποίο είναι παρών ο Χριστός (62, 389).
Ο ΑΝΔΡΑΣ ΝΑ ΥΠΟΜΕΝΕΙ ΤΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΤΟΥ
Είναι λιμάνι η γυναίκα και πολύ μεγάλο φάρμακο χαράς. Αν λοιπόν απαλλάξεις το λιμάνι από τους ανέμους και τα κύματα, θα απολαύσεις πολλή ξεκούραση γυρνώντας κουρασμένος στο σπίτι. Αν όμως το γεμίσεις με θόρυβο και ταραχή, θα κάνεις το ναυάγιο πιο δυσάρεστο για σένα. Για να μη συμβεί λοιπόν κάτι τέτοιο, κάνε αυτό που θα σου πω· όταν συμβεί κάτι δυσάρεστο στο σπίτι εξαιτίας της, παρηγόρησέ την και μην της αυξήσεις τη λύπη. Γιατί, κι αν ακόμη τα χάσεις όλα, δεν υπάρχει τίποτε πιο δυσάρεστο από το να παύσεις να αγαπάς τη γυναίκα σου. Πάνω απ’ όλα να βάζεις την αγάπη στη γυναίκα σου. Κι αν πρέπει ο ένας άνθρωπος να βαστάζει τα βάρη του άλλου, πολύ περισσότερο οφείλεις να βαστάζης τα βάρη της γυναίκας σου. Κι αν ακόμη είναι φτωχή, κι αν είναι ανόητη, κι αν είναι φλύαρη ή μέθυση ή οργίλη, μην τη βρίζεις, μην την αποπαίρνεις. Είναι μέλος σου και έχετε γίνει μία σάρκα. Δεν πρέπει να υποφέρεις ούτε να οργίζεσαι με τις αδυναμίες της, αλλά να παρακαλείς τον Θεό γι’ αυτήν και να τη συμβουλεύεις και να τη βοηθείς να κόψεις το πάθος της…Λένε πως κι ένας αρχαίος φιλόσοφος που είχε σύζυγο κακή και φλύαρη και μέθυση, όταν τον ρώτησαν γιατί την ανέχεται με τόσα ελαττώματα που έχει, απάντησε πως την ανέχεται, για να την έχει ως γυμναστήριο και παλαίστρα φιλοσοφίας στο σπίτι του. Είπε: «αν κάθε μέρα εκπαιδεύομαι μ’ αυτήν, θα γίνω περισσότερο πράος με τον υπόλοιπο κόσμο». Φωνάξατε δυνατά από έκπληξη και θαυμασμό για τη στάση του φιλοσόφου αυτού; Όμως εγώ τώρα θρηνώ γοερά που οι αρχαίοι Έλληνες ήταν φιλοσοφώτεροι από εμάς, από μας που έχουμε λάβει εντολή να μιμούμαστε τους αγγέλους και πρωτίστως λάβαμε εντολή να μιμούμαστε στην επιείκεια αυτόν τον ίδιον τον Θεό…Βέβαια, σας συμβουλεύω να φροντίσετε από την αρχή να βρείτε σύζυγο καλή και γεμάτη από κάθε είδους αρετές. Αν όμως συμβεί να κάνετε λάθος στην επιλογή σας και να βάλετε μέσα στο σπίτι σας νύφη κακή και ανυπόφορη, τότε να μιμηθείτε αυτόν τον φιλόσοφο και να φροντίζετε συνεχώς για τη βελτίωσή της (61, 223).
ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΣΥΖΥΓΟΥ
Καλλώπισε λοιπόν, εσύ η σύζυγος, το πρόσωπο σου με σωφροσύνη, με σεμνότητα, με ελεημοσύνη, με φιλανθρωπία, με αγάπη, με φιλοφροσύνη προς τον άνδρα σου, με επιείκεια, με πραότητα, με ανεξικακία. Αυτά είναι τα χρώματα της αρετής. Με αυτά θα σε αγαπήσουν οι άγγελοι κι όχι οι άνθρωποι. Με αυτά θα σε επαινέσει ο Θεός. Κι όταν ό Θεός ευαρεστηθεί με την αρετή σου, εξάπαντος θα υποτάξεις και τον άνδρα σου (49, 238). Δεν υπάρχει τίποτε πιο ισχυρό και κατάλληλο στο να ρυθμίζει τον άνδρα και να διαπλάθει την ψυχή του μ’ όποιον τρόπο θέλει από μια γυναίκα ευλαβή και συνετή. Γιατί ο άνδρας δεν ανέχεται τόσο πολύ τις παραινέσεις και τις συμβουλές ούτε των φίλων ούτε των διδασκάλων ούτε των αρχόντων, όσο της συζύγου του. Διότι η παραίνεση εκ’ μέρους της συζύγου προκαλεί κάποια ευχαρίστηση, μια και ο σύζυγος την αγαπάει πάρα πολύ. Θα μπορούσα να αναφέρω πολλούς σκληρούς και απείθαρχους άνδρες που μαλάκωσαν με τις συμβουλές της γυναίκας τους….Όταν, μάλιστα, εσύ η σύζυγος, διδάσκεις τον άνδρα σου όχι μόνο με τα λόγια σου, αλλά και με τα έργα στο, τότε πιο εύκολα θα δεχθεί όσα του λες· όταν, δηλαδή, δεν τους ζητάς χρυσάφι ούτε μαργαριτάρια ούτε πολυτελή ενδύματα, αλλά αντί γι’ αυτά επιδεικνύεις κοσμιότητα, σωφροσύνη, αγάπη, και τις ίδιες αρετές ζητάς κι απ’ αυτόν. Διότι αν πρέπει να κάνεις κάτι για να αρέσεις στον άνδρα σου, πρέπει να κοσμείς την ψυχή σου κι όχι να στολίζεις το σώμα σου και να το χαλάς.
Από τη γυναίκα σας να ζητάτε μετριοφροσύνη και επιείκεια· αυτά είναι τα γνωρίσματα του κάλλους κι όχι η σωματική ομορφιά. Δεν βλέπετε πόσοι παντρεύτηκαν ωραίες γυναίκες και κατέστρεψαν τη ζωή τους; Και πόσοι διάλεξαν συζύγους όχι τόσο όμορφες κι έφθασαν πανευτυχείς σε βαθύτατο γήρας;….Να μη ζητάτε χρήματα ούτε αριστοκρατική καταγωγή. Κανείς να μη ζητάει να πλουτήσει από τη γυναίκα του· ένας τέτοιος πλούτος είναι αισχρός και επονείδιστος (62,128).
Η ΤΥΡΑΝΝΙΚΗ ΣΥΖΥΓΟΣ
(Η κακή σύζυγος) αν είναι πλούσια, καυχιέται μέρα και νύχτα για τα πλούτη της και δεν επιτρέπει στον άνδρα της να ζήσει με ειρήνη. Αν πάλι είναι φτωχή, τριγυρίζει από γειτονιά σε γειτονιά και από σπίτι σε σπίτι και δημιουργεί φασαρίες, αναρριπίζει θυμούς, προκαλεί καθημερινά ταραχές και δεν αφήνει τον άνδρα της να ζήσει ειρηνικά ούτε με τους γείτονες ούτε με τους γνωστούς…Κι όταν πέφτουν το βράδυ να κοιμηθούν, δεν αφήνει τον άνδρα της να κοιμηθεί, αλλά τον εξοργίζει εναντίον των υπηρετών, τον εξαναγκάζει να μαλώνει με τους γείτονες. (Του λέει) αυτός ο δούλος με περιφρονεί, αυτή η υπηρέτρια με εμπαίζει, αυτός ο γείτονας συνεχώς και παντού με κοροϊδεύει…Απαιτώ να τους εκδικηθείς για χάρη μου. Διαφορετικά, δεν θα καθίσω μαζί σου στο τραπέζι, δεν θα φάω μ’ εσένα ψωμί ούτε θα ξανακοιμηθούμε μαζί (56, 536).
Η ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ
Λέει ο απόστολος Παύλος: «Μη αποστερείτε αλλήλους, ει μη τι αν εκ συμφώνου» (Α΄ Κορ. ζ΄ 5). Τι σημαίνει αυτό; Λέει ο απόστολος ότι δεν πρέπει να εγκρατεύεται η γυναίκα χωρίς να το θέλει ο άνδρας, ούτε ο άνδρας, αν δεν το θέλει η γυναίκα. Και για ποιο λόγο; Διότι από μια τέτοιου είδους εγκράτεια γεννιούνται πολλά κακά· πολλές φορές προκύπτουν από αυτήν και μοιχείες και πορνείες και διαλύσεις σπιτικών. Έτσι κάνουν πολλές γυναίκες και τελικά η αμαρτία τους είναι πιο μεγάλη από την αρετή τους· γιατί με την εγκράτειά τους αυτή και γίνονται υπεύθυνες για την ακολασία του άνδρα τος και τα καταστρέφουν όλα. Πάνω απ’ όλα είναι η ομόνοια. Ας υποθέσουμε ότι η γυναίκαι εγκρατεύεται παρά τη θέληση του ανδρός της. Τι γίνεται όμως αν εκείνος λόγω της στάσης της αυτής πορνεύει, ή κι αν δεν πορνεύει, όμως υποφέρει και είναι ανήσυχος και τυραννιέται από την επιθυμία και για τον λόγο αυτό μαλώνει μαζί της και της δημιουργεί μύρια προβλήματα; Ποιο το κέρδος της νηστείας και της εγκράτειας, όταν έχει διαρραγεί η αγάπη μεταξύ των συζύγων; Κανένα…Γιατί, όταν ο άνδρας και η γυναίκα βρίσκονται σε διάσταση ψυχική, το σπίτι δεν στέκεται καλά. Γι’ αυτό λέει ο απόστολος: «Μην αποστερείτε ο ένας τον άλλο με αποχή και εγκράτεια, εκτός κι αν το κάνετε αυτό προσωρινά και από συμφώνου, για να επιδίδεσθε με μεγαλύτερη προθυμία στη νηστεία και την προσευχή, και πάλι να συνέρχεσθε στις συζυγικές σχέσεις, για να μη σας πειράζει σε πορνεία ο σατανάς εξαιτίας της ακράτειάς σας. Κι αυτό (δηλαδή το να μη στερείτε ο ένας τον άλλον) σας το λέω από συγκατάβαση. Δεν σας το επιβάλω ως εντολή» (Α΄ Κορ. ζ΄ 5). Προσθέτει το «ίνα μη πειράζη υμάς ο σατανάς», για να μη θεωρήσει κανείς ότι ο απόστολος με νόμο επιβάλλει τις συζυγικές σχέσεις (61, 152-153).
Ο ΓΑΜΟΣ ΔΕΝ ΕΜΠΟΔΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΥΣΕΒΕΙΑ
Γιατί ζεις με τρόπο απρεπή; Γιατί δεν ζεις με ακρίβεια πνευματική και με ευσέβεια; Απαντάς: Πως μπορώ να ζήσω με ευσέβεια, αν δεν διώξω τη γυναίκα μου, αν δεν αρνηθώ τα παιδιά μου, αν δεν αδιαφορήσω για τις υποθέσεις της καθημερινής μου ζωής; Μα, γιατί θέτεις αυτούς τους όρους; Μήπως ο γάμος είναι εμπόδιο ευσεβείας; Η σύζυγος σου δόθηκε, για να σε βοηθεί πνευματικά κι όχι για να επιβουλεύεται την ευσέβειά σου. Δεν είχε γυναίκα ο προφήτης; Ο γάμος του όμως δεν εμπόδιζε το Άγιο Πνεύμα να τον φωτίζει, ώστε να προφητεύει. Και γυναίκα είχε και προφήτης ήταν. Ο Μωϋσής δεν ήταν παντρεμένος; Ήταν. Κι όμως, και πέτρες έσπασε και τον αέρα μετέβαλε και με τον Θεό συζητούσε και σταμάτησε την οργή του Θεού. Ο Αβραάμ δεν είχε γυναίκα; Είχε. Κι όμως, κατέστη πατέρας και των εθνών και της Εκκλησίας…Μήπως ο γάμος τον εμπόδισε να γίνει –όπως και έγινε- και φιλόπαις και φιλόθεος;…Και επιπλέον, ο Πέτρος δεν είχε κι αυτός γυναίκα; Ναι, είχε…Και ο Φίλιππος δεν είχε τέσσερις θυγατέρες; Όπου υπάρχουν τέσσερις θυγατέρες, εκεί υπάρχει και γυναίκα και γάμος. Και ο Χριστός δεν παρευρέθηκε σε γάμο και δεν προσέφερε και δώρο μεταβάλλοντας το νερό σε κρασί; Μη βδελύσσεσαι, λοιπόν, τον γάμο· την πορνεία να μισείς (56, 122 καὶ 123).