Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
Τήν δευτέρα Κυριακή τῶν Νηστείων ἡ Ἁγία µας Ἐκκλησία τιµᾶ τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαµᾶ ὁ ὁποῖος συνέβαλε τά µέγιστα στή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας καί στήν ἐξέλιξη τῆς θεολογικῆς σκέψης. Θεόπτης θεολόγος, ἐκφράζει τήν οὐσία τῆς Ὀρθόδοξης πνευµατικῆς ζωῆς µέ µοναδικό τρόπο. Θεµέλιο τῆς πνευµατικῆς του κατάρτισης ἦταν ἡ βίωση τῆς Θείας Χάριτος καί ἡ θέωση µέσα στό φῶς τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Προικισµένος µέ ὀξύνοια, κινήθηκε µέ ἄνεση στό χῶρο τῆς Θεολογίας ἀλλά καί τῆς Φιλοσοφίας καί ἐξέφρασε ἀνόθευτη Τριαδολογία.
Ὁ Γρηγόριος σπούδασε φιλοσοφία, ἰδίως ἀριστοτελική, ἐνῶ µελέτησε ἐπισταµένως τήν Ἁγία Γραφή, τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί τά Συναξάρια. Μυήθηκε στήν πνευµατική ζωή καί στήν νοερά προσευχή. Περιῆλθε µονάζων στή Θράκη, στό Παπίκιον ὄρος, στό Ἅγιον Ὄρος (ἱερές Μονές Βατοπεδίου, Μ. Λαύρας, Ἐσφιγµένου, Σκήτη Προβάτας, Βέροια, Θεσσαλονίκη), ἐντυπωσιάζοντας µέ τήν ἀρετή καί τή σοφία του. Διατελοῦσε «τῷ θείῳ φωτί πλουσίως ὅλως περιλαµπόµενος», κατά τόν βιογράφο του.
Ὁ Γρηγόριος πολέµησε ἀρχικά τούς Μεσσαλιανούς ἤ Εὐχῖτες (µεσάλ=εὐχή), καί ἀργότερα διέπρεψε στόν ἀγῶνα κατά τῶν Βαρλααµιτῶν. Πρόκειται γιά µιά θεολογική ἔριδα πού ξέσπασε καί ἀναπτύχθηκε τόν 14ο αἰ. µ.Χ.. Ὁ Βαρλαάµ, µοναχός ἀπό τήν Καλαβρία, καί οἱ ὁµόφρονές του, ἔλεγαν πώς τό Θαβώριο φῶς τῆς Μεταµορφώσεως, ἦταν «κτιστό». Καί ἑποµένως οἱ Μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού µέ τίς µεθόδους τοῦ ἡσυχασµοῦ ἔλεγαν πώς βλέπουν τό ἄκτιστο φῶς, πέφτουν σέ αἵρεση, γιατί εἶναι σάν νά λένε, πώς βλέπουν τόν Θεό, ἐνῶ, ὅπως λέει τό Εὐαγγέλιο, «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε». Ὁ Γρηγόριος ἀνέτρεψε τή θέση αὐτή µέ τή διδασκαλία τῆς ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Πατέρων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. «Ἡ θεία καὶ θεοποιὸς ἔλλαµψη καὶ χάρη, δὲν εἶναι ἡ οὐσία, ἀλλὰ ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ». Κατά τόν Μ. Βασίλειο, «ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὸν ἄνθρωπον εἶναι ὁλοκληρωτικὰ ἀκατάληπτη καὶ ἀνέκφραστη στὸν νοῦ, ὅµως οἱ ἐνέργειές του ἔρχονται σὲ µᾶς». Γι’ αὐτό καί οἱ ἡσυχαστές µέ τήν ἄσκηση καί τή νοερά προσευχή, µποροῦσαν νά δοῦν τό ἄκτιστο φῶς, πού δέν ἦταν ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ ἡ ἀκατάληπτη, ἀλλά «ἡ θεία χάρη καὶ θεοποιὸς ἐνέργεια, στὴν ὁποία ὅσοι µετέχουν ἐπιτυγχάνουν τὴ θέωση». Ὅµως αὐτή τήν ὀρθόδοξη ἄποψη καί διδασκαλία, εἶναι ἀδύνατο νά τήν ἐννοήσει ἡ δυτική σχολαστική Θεολογία. Κάνουν σύγχυση µεταξύ οὐσίας καί ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ. Οἱ Δυτικοί δέν κατάλαβαν τήν «πρόοδον ἐπὶ τὰ ἔξω» τοῦ ἁγίου Μαξίµου τοῦ Ὁµολογητοῦ, οὔτε τήν «θείαν ἔλλαµψιν καὶ ἐνέργειαν» τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαµασκηνοῦ.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος διετέλεσε ἐλάχιστο χρόνο ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (1350-1359), καί αὐτά τά ἔτη µέ δυσκολίες, ἀλλά ἡ ποιότητα ὑπερβαίνει τήν ποσότητα καί ὁ χρόνος γι’ αὐτόν «µετροῦσε µέ τούς χτύπους τῆς καρδιᾶς του» (Ἀριστοτέλης).
Οἱ θέσεις τοῦ ἁγίου ἐπικυρώθηκαν ἀπό τή Σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 1341 καί ἀπό τή Σύνοδο τοῦ 1347, ἡ ὁποία τόν ἐξέλεξε Ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης.
Ἀφήνοντας τά ἐγκόσµια τό 1359, ἀναγνωρίστηκε ἀµέσως ὡς Ἅγιος, µέ βιογράφο του τόν Πατριάρχη ἅγιο Φιλόθεο Κόκκινο. Ἡ µνήµη του ὁρίστηκε τή Β΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν, ὡς προέκταση τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας, γιατί θεωρήθηκε προστάτης τῆς Ὀρθοδοξίας καί ἀκραιφνής πρόµαχός της. Μᾶς ἔδωσε πολύτιµα συγγράµµατα καί κείµενά του συνεκδίδονται µέ τή Φιλοκαλία. Ἐµεῖς ἐπαναλαµβάνουµε τήν προσευχή καί τήν ἀναφώνησή του: «Κύριε, φώτισόν µου τὸ σκότος».
Μετά πατρικῶν εὐχῶν
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ὁ Νικαίας Ἀ λ έ ξ ι ο ς