«Ἐπεφάνη ὁ Σωτήρ, ἡ χάρις ἡ ἀλήθεια, ἐν ῥείθροις τοῦ Ἰορδάνου,
καὶ τοὺς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ, καθεύδοντας ἐφώτισε,
καὶ γὰρ ἦλθεν, ἐφάνη, τὸ φῶς τὸ ἀπρόσιτον».
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί,
Τά Θεοφάνεια εἶναι μεγάλη χριστιανική ἑορτή ἀνάμνησης τῆς Βάπτισης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν Ἰορδάνη ποταμό ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη. Εἶναι ἡ τρίτη καί τελευταία ἑορτή τοῦ Δωδεκαημέρου. Λέγεται καί ἑορτή τῆς Θείας Ἐπιφανείας, διότι ἔχουμε τή φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὁ Θεός Πατέρας ἐπευλογεῖ Ἄνωθεν, ὁ Θεός-Υἱός βαπτίζεται καί ὁ Θεός-Ἅγιο Πνεῦμα συνευδοκεῖ. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐξαίρει τή μεγάλη αὐτή ἑορτή, θεωρώντας την «γενέθλιον ἡμέραν τῆς ἀνθρωπότητος» (P.G. 31, 1473A). Ὁ κόσμος ἐφεξῆς φωτίζεται ἀπό τήν ἑορτή τοῦ Φωτισμοῦ, ἡ ὁποία λέγεται καί «Φῶτα».
Σύμφωνα μέ τήν βιβλική διήγηση, ὅταν ὁ Ἰησοῦς ἔγινε τριάντα ἐτῶν, πῆγε στόν Ἰωάννη τόν Πρόδρομο, προκειμένου νά βαπτιστεῖ στόν Ἰορδάνη. Ἐκεῖ ὁ Ἰωάννης, τελευταῖος Προφήτης τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί πρῶτος τῆς Καινῆς, κήρυττε μετάνοια, βάπτιζε τούς πιστούς καί ἀνέμενε διακαῶς τόν Ἐρχόμενο Λυτρωτή τοῦ κόσμου. Ὁ Ἰησοῦς βέβαια δέν ἔχει ἀνάγκη βαπτίσματος, ἀλλά προσέρχεται στόν Ἰορδάνη, ἀφενός γιά νά δείξει, ὡς ἄνθρωπος, σεβασμό στήν ἀνθρώπινη παράδοση καί ἀφετέρου νά ἀρχίσει καί τυπικά τό κοσμοσωτήριο ἔργο Του. Ὁ Ἰωάννης ἐπικυρώνει αὐτή τήν ἀλήθεια, κατά τή στιγμή τῆς ὑποδοχῆς Του: «Ἴδε ὁ Ἀμνός τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου» (Ἰω.1, 29). ἡ δήλωση ἧταν σημαντική γιά τόν λαό, ὁ ὁποῖος σχημάτισε τόν πρῶτο πυρῆνα τῶν συνεργατῶν τοῦ Κυρίου.
Βαπτιζόμενος ὁ Χριστός, ἁγίασε τά ὕδατα καί συνέτριψε τούς δράκοντες ἐκεῖ, κατά τόν Ἅγιο Κύριλλο Ἱεροσολύμων (ΒΕΠΕΣ 31, 61). Σύμφωνα μέ τήν Ὑμνογραφία, βαπτίσθηκε γιά νά σώσει τόν Ἀδάμ: «Σῶσαι γάρ ἥκω Ἀδάμ τόν Πρωτόπλαστον». Μέ τό Βάπτισμα ὁ Κύριος βυθίζει στά νερά τά λάθη μας «ὁ πάντων βαπτίζεται εὐεργέτης, ἐν τοῖς ὕδασι βυθίζων ἡμῶν, τὴν πληθὺν τῶν ἀμέτρων παραπτώσεων» (Γ΄ ὠδή προεορτίου κανόνος 2 Ἰανουαρίου).
Μιά ἄλλη σημαντική παράμετρος τῶν Θεοφανείων εἶναι ὁ ἁγιασμός τῆς φύσεως. Ὁ καθαγιασμός τοῦ ὑγροῦ στοιχείου, πού εἶναι ἡ βάση τῆς ζωῆς σέ ὁλόκληρη τή δημιουργία. Ὁ καθαγιασμός τῆς κτίσεως ἦταν ἀναγκαῖος, γιατί ἐξαιτίας τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτίας «συστενάζει καί συνωδύνει ἄχρι τοῦ νῦν» (Ρωμ. 8, 22). Ἡ καταπληκτική Ἀσματική Ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς εἶναι γεμάτη ἀπό ὕμνους, ἀναγνώσματα καί εὐχές, πού ἀναφέρονται στόν ἐξαγιασμό τῆς φύσεως μέ προεξάρχουσες τίς ὑπέροχες εὐχές τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ.
Ἡ σχετική ὑμνογραφία εἶναι ἀπαράμιλλου κάλλους, περιλαμβάνοντας ἔργα διασήμων ὑμνογράφων. Ῥίγη συγκινήσεως μᾶς καταλαμβάνουν, ἀκούγοντας τήν Εὐχή: «..Σήμερον ἡ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐν εἴδει περιστερᾶς, τοῖς ὕδασιν ἐπεφοίτησε. Σήμερον ὁ ἄδυτος Ἥλιος ἀνέτειλε, καὶ ὁ κόσμος τῷ φωτὶ Κυρίου καταυγάζεται…..Σήμερον αἱ νεφέλαι ὑετὸν δικαιοσύνης τῇ ἀνθρωπότητι οὐρανόθεν δροσίζουσι… Σήμερον τὰ τοῦ Ἰορδάνου νάματα εἰς ἰάματα μεταποιεῖται τῇ τοῦ Κυρίου παρουσίᾳ. Σήμερον ῥείθροις μυστικοῖς πᾶσα ἡ κτίσις ἀρδεύεται. Σήμερον τὰ τῶν ἀνθρώπων πταίσματα τοῖς ὕδασι τοῦ Ἰορδάνου ἀπαλείφονται… Σήμερον γῆ καὶ θάλασσα τὴν τοῦ κόσμου χαρὰν ἐμερίσαντο, καὶ ὁ κόσμος εὐφροσύνης πεπλήρωται».
Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί,
Ὁ Μέγας Ἁγιασμός, πού μεταλαμβάνουμε, συνιστᾷ ἀπελευθέρωση τῆς ὑλικῆς δημιουργίας ἀπό τή φθορά καί μετουσίωσή της στήν προπτωτική κατάσταση. Ὁ Τίμιος Σταυρός πού βυθίζεται στό νερό σημαίνει τόν ἀέναο ἐξαγιασμό τῆς Δημιουργίας, χάρη στήν καθαρτική δύναμη τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπό τόν Ἰορδάνη. Ἡ ἑορτή τῶν Θεοφανείων ἀποτελεῖ τήν ἀπαρχή τοῦ ἐπί γῆς ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Κυρίου. Τοῦτο μᾶς γεμίζει χαρά καί ἐλπίδα γιά τή λύτρωσή μας ἀπό τά πικρά δεσμά τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ θανάτου. Καί τό δικό μας βάπτισμα εἶναι «λουτρόν παλιγγενεσίας», θάνατος τοῦ παλαιοῦ ἑαυτοῦ μας καί ἀναγέννηση τῆς νέας ὕπαρξής μας κοντά στόν Χριστό. Ὡστόσο ὑπάρχει καί μιά δεύτερη εὐκαιρία γιά μᾶς. Εἶναι τό Βάπτισμα τῆς Μετανοίας. Ἡ Ἐξομολόγηση τῆς ψυχῆς λειτουργεῖ σάν τό πλυντήριο τοῦ σώματος. Ἄς τήν ἀξιοποιήσουμε καί μάλιστα κάθε φορά πού νιώθουμε πώς κάπου ἔχει λερωθεῖ ἡ ψυχή μας.
Χρόνια πολλά καί εὐλογημένα
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
+ Ὁ Νικαίας Ἀ λ έ ξ ι ο ς