-91-
Στην αρχή η χάρη μας διδάσκει, προκαλεί μέσα μας κινήσεις σύμφωνα με το πνεύμα των εντολών του Ευαγγελίου. Όλα είναι εύκολα. Πάντοτε μαζί μας, το Πνεύμα το Άγιον μας εμπνέει να είμαστε καλοί προς τους άλλους. Φαίνεται σαν κανονική και φυσική στάση. Αλλ’ αυτό δε διαρκεί. Κάποτε μας εγκαταλείπει η χάρη με την αισθητή αυτή μορφή. Μια δεύτερη περίοδος, δύσκολη, αρχίζει. Στο ερώτημα, «πως να ζήσουμε χωρίς τη χάρη;», απαντούμε: Πρέπει να συνεχίσουμε να ενεργούμε σαν να ήταν το Άγιο Πνεύμα μαζί μας, να προσπαθούμε να μένουμε στην ίδια μορφή ζωής που με τη χάρη αποκτήσαμε για ορισμένη συμπεριφορά απέναντι στον αδελφό και την αδελφή μας. Οφείλουμε να ασκούμε βία στον εαυτό μας. Το ίδιο ισχύει και για την προσευχή. Στην αρχή φαίνεται σαν φυσική κατάσταση. Προσευχόμαστε με ευκολία: Η προσευχή αναβλύζει από την καρδιά. Όταν μας εγκαταλείπει το Πνεύμα, πρέπει να προσπαθούμε να προσευχόμαστε όπως πριν, με όλη την καρδιά μας, με όλη τη διάνοιά μας, και ακόμη με όλο το σώμα μας.
-92-
Όταν κατευθυνόμαστε εν πνεύματι προς το απόλυτο Είναι, ο δρόμος μας φαίνεται απείρως μακρύς. Ο Θεός είναι σαν το πολικό αστέρι. Πως μπορούμε να φθάσουμε αυτόν το φωστήρα που φαίνεται να απέχει τόσα έτη φωτός; Και ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι ο πολύ μακρύς αυτός δρόμος μπορεί να συντμηθεί, και ότι ο Κύριος μπορεί να βρεθεί πολύ κοντά μας και να πει: «Ω, ανόητοι και βραδείς τη καρδία του συνιέναι και πιστεύειν»!
-93-
Πως πρέπει να ζήσουμε για να αποφύγουμε την πλάνη; Όταν στην οδυνηρή κατάσταση όλου του είναι μας –πνεύματος, νου, καρδιάς και σώματος- πάσχουμε για να μη αμαρτήσουμε, δεν πρέπει να νομίζουμε ότι μετέχουμε στα παθήματα του Χριστού. Μόνο ο Θεός στην κρίση Του μπορεί να θεωρήσει τα παθήματά μας ως μετοχή στην κένωση του Μονογενούς Υιού Του. Η οδός μας είναι να ταπεινωνόμαστε, να προχωρούμε διαρκώς προς τα κάτω. Μόνο ο Θεός μπορεί να μας υψώσει και να μας δοξάσει.
-94-
Δεν μπορούμε να ζήσουμε χριστιανικά χωρίς έμπνευση. Αν κάποιος καλλιτέχνης, κάποιος αληθινός καλλιτέχνης, ζει μέρα και νύχτα με τις εικόνες της τέχνης του, τότε εμείς οι χριστιανοί οφείλουμε να είμαστε ακόμη πιο προσεκτικοί. Οφείλουμε να υπερβούμε τις προσπάθειες του καλλιτέχνη, για να ζήσουμε σύμφωνα με το πνεύμα του Ευαγγελίου.
-95-
Το σημαντικότερο τώρα είναι να εμπνέει ο Θεός τον αγώνα σας για τη σωτηρία. Όταν δίνεται η έμπνευση, όλη η ζωή γεμίζει με φως και χαρά. Δεν παρατηρούμε πια τις λεπτομέρειες.
-96-
Δεν μπορούμε να θεωθούμε με την άσκησή μας. Η θέωση ενεργείται με την ενοίκηση του Θεού μέσα μας και όχι με τις δικές μας ικανότητες. Η φαντασία αποτελεί εδώ μεγάλο κίνδυνο. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μη φανταζόμαστε ότι αυτός ο προορισμός είναι στα μέτρα μας. Απεναντίας, για τον Θεό όλα είναι δυνατά. Μπορεί να έλθει να μας βρει ως το βάθος της κλίνης μας, όταν είμαστε τελείως αδύναμοι.
-97-
Ο πιο υψηλός προορισμός του ανθρώπου –να γίνει φορέας της άναρχης και ατελεύτητης θείας ζωής- προϋποθέτει καθολική ελευθερία. Η καθημερινή όμως ζωή δείχνει ότι από έλλειψη γνώσεως και κατανοήσεως ο κόσμος ζει μια ατέρμονη τραγωδία. Άνθρωποι που αγνοούν τον Θεό βρίσκονται στην εξουσία και ενεργούν αυταρχικά· εκατομμύρια υπάρξεων πάσχουν από την παράλογη και αδιέξοδη κατάστασή τους. Με την έννοια αυτή θα έπρεπε να στερήσουμε τους ανθρώπους από την ελευθερία. Το θείο δώρο της ελευθερίας είναι κατ’ ουσίαν αναπόσπαστο από τη γνώση του Αιωνίου. Βρισκόμαστε λοιπόν στο σκοτάδι της αγνοίας. Η Εκκλησία ωστόσο συνεχίζει να κηρύττει την αναγκαιότητα της απόλυτης αυτής ελευθερίας. Γιατί, αν είμαστε προκαθορισμένοι κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν υπάρχουμε, δεν μπορούμε να πούμε όπως ο Χριστός: «Εγώ ειμί».
-98-
Ο Ντοστογιέφσκυ έλεγε: «Όλα μου επιτρέπονται». Η έκφραση αυτή είναι απόλυτα σωστή στην πνευματική της έννοια, αλλά όχι στην πραγματικότητα που ζούμε. Που σφάλλει ο Ντοστογιέφσκυ, αν σφάλλει; Στο έργο του δεν αναφέρεται στον Απόστολο Παύλο που λέει: «Πάντα μοι έξεστιν, αλλ’ ου πάντα συμφέρει· πάντα μοι έξεστιν, αλλ’ ουκ εγώ εξουσιασθήσομαι υπό τινός» (Α’ Κορ. 6, 12). Έχουμε άραγε αυτή την ανεξαρτησία, αυτή τη δύναμη μέσα μας; Όχι βέβαια. Συνεπώς, στερούμαστε την ικανότητα να ζούμε σύμφωνα με το χάρισμα αυτό της θείας ελευθερίας. Τι να κάνουμε; Ν’ αρνηθούμε τον Χριστό, να προτιμήσουμε την οδό του κόσμου; Ίσως, αλλά τότε θα ζήσουμε και θα πεθάνουμε με αδιαφορία· η ζωή θα χάσει την αξία της.
-99-
Πως να βρούμε διέξοδο στην καθημερινή ζωή μας; Πως να οικοδομήσουμε τη σωτηρία μας; Χωρίς το θείο δώρο της ελευθερίας δεν υπάρχουμε, αλλά η ελευθερία αυτή μας ξεπερνά. Είναι απαραίτητη, αλλά δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε ούτε να την αντέξουμε. Πως να ζήσουμε; Η ορθόδοξη ασκητική μας δίνει απάντηση. Με αυτήν αρχίζουμε να ζούμε με συναίσθηση των ορίων μας και το φόβο του Θεού.
-100-
Για να μη χάσετε την ευλογία που σας έδωσε ο Θεός, αγωνισθείτε ν’ αφομοιώνετε κάθε σκέψη που σας εμπνέει και να διώχνετε κάθε λογισμό που σας φονεύει.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Περί Πνεύματος και Ζωής», Αρχιμ. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας, 1995, σελ. 42-46