Υπερηφάνεια είναι η έπαρση, μεγαλοφροσύνη και το να σκέφτεται κανείς παράλογα για τον εαυτό του. Η υπερηφάνεια είναι όμοια με την καταφρόνηση του Θεού. Διότι όταν κανείς εργάζεται για το αγαθό και δεν το αποδίδει στον Θεό αλλά στη δική του δύναμη, καταφρονεί τον ίδιο τον Θεό. Η υπερηφάνεια είναι παραγκωνισμός του Θεού, γιατί αυτός που καταλογίζει στον εαυτό του τα κατορθώματα, αρνείται τον Θεό, είναι αντίθεος.
Ο Θεοδώρητος λέει: «Όλα τα είδη της αμαρτίας είναι απαίσια και σιχαμερά. Χειρότερη όλων όμως είναι η υπερηφάνεια».
Ο δε Γρηγόριος Νύσσης λέει: «Η υπερηφάνεια, θα μπορούσε κανείς να πει, ότι είναι το σπέρμα ή η ρίζα του αγκαθιού της αμαρτίας, του ανθρώπου που έχει την εντύπωση μάλιστα πως δεν αμαρτάνει».
Ο Θεοφύλακτος την ονομάζει ακρόπολη των κακών και καταφρόνηση του Θεού.
Ο Βασίλειος Σελευκείας λέει: «Υπερηφάνεια είναι η ακρόπολη των νοσημάτων. Πολεμάει τον Θεό, αγνοεί την ίδια τη φύση και πάσχει από την υπακοή στο θέλημα του Διαβόλου, δια των οποίων ακόμη και ο δρόμος της αρετής αποδεικνύεται μάταιος. Γιατί ακόμη κι αν έρθουν και σταθούν όλες μαζί οι αρετές, σαν πλησιάσει η υπερηφάνεια θα σκορπιστούν και θα σβήσουν, όπως σβήνουν και οι αναμμένες λαμπάδες όταν πλησιάζει ο άνεμος. Κανένα όφελος δεν φέρνει η νηστεία όταν ανακατεύεται με την υπερηφάνεια. Περιττή και η παρθενία όταν μολύνεται από το πάθος της υπερηφάνειας. Ο Θεός απεχθάνεται τη δικαιοσύνη που υπηρετεί την υπερηφάνεια. Μισεί δε τα καλά έργα όταν αυτά φουσκώνουν με έπαρση την ψυχή».
Ο υπερήφανος είναι υπερβολικά ανόητος και αγνώμων. Ο Μέγας Βασίλειος λέει: «Υπερήφανος είναι αυτός που κομπάζει σε όσους είναι γύρω του και φροντίζει να επιδεικνύεται».
Η υπερηφάνεια γεννά την αυθάδεια, την ύβρι, την καταφρόνηση των αδελφών, την περιφρόνηση των φτωχών, τη σκληροκαρδία και την απανθρωπιά.
Ο δε Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης λέει: «Υπερήφανο καλούμε αυτόν που μεγαλοφρονεί για όσα πλεονεκτήματα έχει, περιφρονώντας τους άλλους».
Ο Χρυσόστομος λέει για την υπερηφάνεια: «Κανένα κακό δεν είναι ίσο με την υπερηφάνεια. Μετατρέπει τον άνθρωπο σε δαίμονα, υβριστή, βλάσφημο, επίορκο· θανάτους προκαλεί και φόνους επιθυμεί. Ο υπερήφανος είναι πάντοτε μέσα στη λύπη, πάντοτε αγανακτεί, πάντα ταράζεται. Τίποτα δεν υπάρχει ώστε να του ικανοποιήσει αυτό το πάθος. Ακόμη κι αν δει τον βασιλιά να σκύβει και να τον προσκυνά δεν θα ικανοποιηθεί, αλλά περισσότερο θα κορδώνεται από υπερηφάνεια. Διότι, όπως ακριβώς και οι φιλάργυροι, όσα κι αν αποκτήσουν, τόσο περισσότερα επιθυμούν, έτσι απεγνωσμένα και οι υπερήφανοι, όση τιμή κι αν λάβουν, τόσο περισσότερη επιθυμούν· γιατί με τον τρόπο αυτό αυξάνεται και το πάθος τους. Διότι πρόκειται περί πάθους· πάθος που δεν έχει όρια και τότε μόνο σταματάει όταν εξοντώσει αυτόν που έχει κυριεύσει».
Η υπερηφάνεια γεννά την αυθάδεια, την ύβρι, την καταφρόνηση των αδελφών, την περιφρόνηση των φτωχών, τη σκληροκαρδία και την απανθρωπιά. «Κύριος υπερηφάνοις αντιτάσσεται» (Ιακ. δ’ 6).
Απόσπασμα από το βιβλίο: « Το γνώθι σαυτόν – κείμενα αυτογνωσίας» – Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, Εκδόσεις Άθως, Σεπτέμβριος 2014, σελ. 265-267