Σήμερον, αδελφή μου, δεν είναι όπως την παλαιάν εποχήν, όπου βάνεις εσύ με τον νουν σου. Η σημερινή κατάστασις των πολλών περιωρίσθη εις ένα τύπον εξωτερικόν. Πέραν τούτου δεν υπάρχει φροντίδα και μέριμνα δια το εσωτερικόν της ψυχής, όπου συνίσταται το παν· όπου ενώνεται ο υλικός με τον άϋλον· ο άνθρωπος με τον Θεόν, κατά το εγχώρουν εις την χωματώδη μας φύσιν.
Τούτο είναι το πολύ ωραίον και το πάνυ καλόν. Αλλά το απόφευγομεν πάντες. Πάντες τα νώτα στρέφομεν. Καθότι απαιτείται αγών. Αλλά και πολύ φρικιά ο νους του ανθρώπου, εάν μόνο ακούση περί αυτών.
Είς τούτον τον αγώνα πρέπει να συνεργήση ο Θεός. Διότι χωρίς αυτού ουδέν κατορθούται. Πρέπει να αγωνισθή η προαίρεσις του ανθρώπου. Αλλά πρέπει να στάξη αίμα το σώμα. Καθότι θα βγη η δόρα του έσω ανθρώπου. Θα λυώση ως κηρός ο άνθρωπος ο παλαιός. Και όπως ο σίδηρος, όταν εμβαίνη στην φωτιά, ξεκολλά και πέφτει η σκουριά που έχει πάνω, έτσι και εις τον άνθρωπον γίνεται.
Έρχεται κατ’ ολίγον η χάρις, και μόλις πλησιάση τον άνθρωπον ως κηρός αναλύει. Και δεν γνωρίζει εις αυτήν την στιγμήν τον εαυτόν του ο άνθρωπος, ενώ όλος είναι πολυόμματος νους και διαυγέστατος. Όμως εις αυτήν την υπερφυή ενέργειαν δεν ημπορεί να ξεχωρίση τον εαυτόν του, διότι ενούται όλος με τον Θεόν.
Και τότε πίπτει η σκουριά. Αφαιρείται η σφραγίδα. Αποθνήσκει ο παλαιός άνθρωπος. Αφαιρείται το μητρικόν αίμα. Ανακαινούται το φύραμα. Και δεν αλλάζει κατά το σώμα ο άνθρωπος, αλλά τα φυσικά προτερήματα και χαρίσματα του ανθρώπου, αυτά φωτίζει, ενδυναμοί και ανακαινίζει η χάρις. Και ζωογονείται ο πάλαι Αδάμ, ο πλασθείς κατ’ εικόνα Θεού.
Διότι τώρα, καθώς ημείς είμεθα πατρογονικώς πονηροί, άσωτοι και διεστραμμένοι, είμεθα κατ’ εικόνα του Πονηρού. Έτσι μας έχει καταστήσει αυτός· από αίμα και φλέγμα.
Αλλ’ όμως μέχρι να γίνουν αυτά απαιτούνται πολλά. Θέλει άκραν νηστείαν, δια να φύγη το μητρικόν αίμα· να καθαρίση το φλέγμα –η λέρα αυτή. Αι προλήψεις που έμαθε παιδιόθεν ο άνθρωπος, να σβήσουν. Θέλει μαζί να συνδέση και την διηνεκή αγρυπνίαν. Όχι άπαξ ή δις, αλλά συνεχώς, δια να λεπτύνη ο νους ο παχύς και δυσκίνητος. Και τρίτον την αδιάλειπτον προσευχήν. Με νουν, με λόγον, και με καρδίαν.
Και καθώς η πνοή αν παύση αποθνήσκει ο άνθρωπος, έτσι και χωρίς της ενδελεχούς και αεννάου ευχής αποθνήσκει η ψυχή. Καθότι κοιμάται η ζώσα σάρξ, όπου αρχίζει να συλλαμβάνεται εκ του ενδελεχισμού της ευχής, και ανακαινούνται τα πάθη. Διότι ο άνθρωπος δεν κοιμάται, αλλά συνεχώς πολεμεί. Και καθώς το βρέφος που συλλαμβάνεται εις την μήτραν της μάννας, αν σταθή να μην αναπνέη, σκάζει και αποθνήσκει, ομοίως και εις την πνευματικήν σύλληψιν, εάν σταθή η διανοητική εργασία.
Η αρετή δεν έχει κουδούνι να κουδουνίζη, να σου κινήση την περιέργειαν, να κυττάξης, να τον ιδής. Είναι δώρον Θεού άϋλον. Διάτι την ονόμασαν χάριν; Διότι δεν βλέπεται, δεν περικλείεται, δεν φαντάζεται, δεν χρωματίζεται. Θεού δωρεά. Ανέκφραστον, και ανεννόητον και πολύπλουτον θαύμα
Ούτως έχει καλώς τα τοιαύτα. Αλλ’ όμως δεν είναι έως εδώ ο αγών. Έχομεν αγώνας πολλούς. Έχεις να πολεμήσης με πάμπολλα πνεύματα, ως το μεγαλύτερον της πορνείας· όπου υψώνει το ιστίον μέχρι των ουρανών και βυθίζεται έως τας αβύσσους. Όπου συ μεν νηστεύεις, αγρυπνείς, φωνάζεις, κλαίεις, πονείς· αυτό, συνεργεία του Σατανά, δεν παύει ούτε στιγμήν, αλλά διαρκώς εξηγερμένον ευρίσκεται· πυρ εκ πυρός προϊόν, σπέρμα Ησαύ, υιός Βαβυλώνος. Εσύ φωνάζεις, ζητείς τον Χριστόν. Δέρεσαι, κλαίεις, πονείς. Αυτό φωνάζει: θέλω γυναίκα! Και όχι μίαν ημέραν ή χρόνον, αλλά οκτώ και δέκα. Μέχρις ότου ιδή ο Θεός την υπομονήν -όπου μέχρις απογνώσεως ο άνθρωπος φθάνει- και λαμβάνει ο Κύριος το κακόν, και αφαιρείται το πάθος. Τούτο γίνεται εις όλα τα πάθη, αλλά δεν αφαιρούνται τελείως όπως αυτό. Μήτε έχουν τοιαύτην δύναμιν, καθότι είναι επείσακτα. Ενώ το πάθος της συζυγίας είναι φυσικόν. Και ο άνθρωπος πολεμεί να αλλάξη την φύσιν. Και δεν ημπορεί αυτός να αλλάξη την φύσιν του, αλλ’ ο Θεός την αλλάζει. Καθότι ως οροθέτης χαλά τα οροθέσια και μεταβάλει την φύσιν, ως βούλεται.
Αλλ’ εάν θελήσω να γράψω ένα προς ένα τους πειρασμούς και τα πάθη, πρέπει να γράψω ένα βιβλίον.
Καθότι, εκτός όλων των εκείνων που πολεμούν και εναντίον εκείνων που πολεμεί ο άνθρωπος εφ’ όρου ζωής, είναι και όσα παραχωρεί ο Θεός δια δοκιμήν. Τα οποία, διότι γίνονται χωρίς την ιδικήν μας προαίρεσιν, έχουν κόπον πολύν και είναι δυσκαταγώνιστα.
Ηξεύρεις τι είναι να μην πειράζης, να σε πειράζουν; Να μην κλέπτης, να σε κλέπτουν; Να ευλογής, να σε καταρώνται; Να ελεής, να σε αδικούν; Να επαινής, να σε κατακρίνουν; Να έρχωνται χωρίς λόγον να σε ελέγχουν, να σε φωνάζουν διηνεκώς πλανεμένον -εφ’ όρου ζωής; Και να ηξεύρης ότι δεν είναι ως λέγουν. Και να βλέπης τον πειρασμόν, όπου τους κινεί. Και συ να μετανοής και να κλαίης ως αίτιος, ότι είσαι τοιούτος.
Αυτά είναι τα δυνατώτερα, Καθότι πολεμείσαι από αυτούς και πολεμείς και συ με τον εαυτόν σου να τον πείθης ότι ούτως έχει, ως λέγουσιν οι άνθρωποι, χωρίς ούτως να είναι. Να βλέπης ότι έχεις όλον εξ ολοκλήρου το δίκαιον και να πείθης τον εαυτόν σου ότι έχεις άδικον.
Αυτή, αδελφή μου, είναι η τέχνη των τεχνών και επιστήμη των επιστημών.
Να ραβδίζης τον εαυτόν σου μέχρις ότου πεισθή να ονομάζη το φως σκότος και το σκότος φως. Να φύγη κάθε δικαίωμα. Και να σβήση τελείως η έπαρσις. Να γίνης μωρός εν πλήρει συνέσει.
Να βλέπης τους πάντας, χωρίς ποσώς να σε βλέπη κανείς. Διότι αυτός που θα γίνη πνευματικός τους πάντας ελέγχει υπ’ ουδενός ελεγχόμενος. Όλα τα βλέπει. Άνωθεν έχεις τους οφθαλμούς, και κανείς δεν τον βλέπει.
Η αρετή δεν έχει κουδούνι να κουδουνίζη, να σου κινήση την περιέργειαν, να κυττάξης, να τον ιδής. Είναι δώρον Θεού άϋλον. Διάτι την ονόμασαν χάριν; Διότι δεν βλέπεται, δεν περικλείεται, δεν φαντάζεται, δεν χρωματίζεται. Θεού δωρεά. Ανέκφραστον, και ανεννόητον και πολύπλουτον θαύμα.
Δι’ αυτό ο Κύριος περιπατών εις τον δρόμον εφαίνετο ως οι λοιποί των ανθρώπων, ο όντως Θεός. Τρώγει και πίνει, έλεγον. Πλάνος και δαιμονισμένος εκλήθη.
Και σήμερον, εάν ομιλήση κανείς περί χάριτος, περί καθάρσεως του έσω ανθρώπου, πλάνος λογίζεται.
– Είναι πλανεμένος αυτός! αμέσως θα ακούσης.
Και τελείως επάρθη η έννοια από τον νουν των ανθρώπων ότι πρέπει να επιμεληθούμε το έσωθεν του ποτηρίου, καθώς μας λέγει ο Κύριος.
Ταύτα περιληπτικώς είναι μία σταγών της θαλάσσης και σοι εγράφησαν, αδελφή μου, όχι δι’ άλλο, αλλά διότι γράφεις, ότι βλέπεις τα λάθη των μοναχών και δεν τους ευλαβείσαι. Όμως δεν θέλω εσύ να γράφης αυτά. Διότι είσαι ένας μέλος παρόμοιον με αυτούς και δεν είσαι τελείως απηλλαγμένη της μέμψεως.
Πρέπει και συ να διέλθης δια πυρός και ύδατος και ούτως να φανή η αξία σου· πόσης τιμής ετιμήθης παρά Κυρίου, όχι παρά ανθρώπων.
Οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν να εκτιμήσουν. Πρέπει να μας τιμήση Αυτός, ο αγωνοθέτης· όπου προσάγει τα άθλα, κανονίζει την πάλην, δωρείται την δύναμιν, δαμάζει τους αντιπάλους, στεφανώνει τους αθλητάς, βραβεύει την δόξαν.
Τούτο, μήτε εύκολον είναι να το μάθης με λόγια, αν δεν εισέλθης στην κάμινον της δοκιμασίας, μήτε εννοείται, εάν δεν το γευθής.
Λοιπόν ταπείνωσόν σου το φρόνημα και μη νομίζης πως είναι εύκολον να πάθης και να μάθης τοιαύτα.
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Γέροντος Ιωσήφ, Έκφρασις Μοναχικής Εμπειρίας», Επιστολή 42, Έκδοσις Ιεράς Μονής Φιλοθέου, Αγίον Όρος, 1979