Την παιδείαν άνευ αγιότητος, δηλαδή την παιδείαν άνευ του αγιασμού δια του Αγίου Πνεύματος και άνευ της τελειοποιήσεως και ολοκληρώσεως του ανθρώπου δια του Θεανθρώπου, την άθεον παιδείαν, επενόησεν η Ευρώπη εις την ανθρωπιστικήν της ειδωλολατρίαν της. Είναι αδιάφορον εάν η ειδωλολατρία αυτή εκδηλούται εις την θεοποίησιν του πάπα ή εις την θεοποίησιν της κουλτούρας, της επιστήμης, του πολιτισμού, της τεχνικής, της πολιτικής, της μόδας. Παντού η κύρια επιδίωξις είναι να οργανωθή ο άνθρωπος και η κοινωνία και ο κόσμος άνευ του Θεού, άνευ του Χριστού.
Τούτο ισχύει και δια την παιδείαν. Και εκεί η κύρια επιδίωξις είναι να φωτισθή ο άνθρωπος και η ανθρωπότης χωρίς Χριστόν τον Θεόν. Προς αυτήν την κατεύθυνσιν η ανθρωπιστική παιδεία επεδόθη εις την δημιουργίαν του νέου ανθρώπου. Το σχέδιον δι’ αυτόν τον νέον άνθρωπον είναι κλασσικώς απλούν και απλοποιημένον: εις τον νέον άνθρωπον δεν ημπορεί να υπάρχη ο Χριστός ούτε οτιδήποτε του Χριστού. Και η Ευρώπη επεδόθη εις το έργον και ήρχισε να δημιουργή τον χωρίς Θεόν νέον άνθρωπον, κοινωνίαν χωρίς Θεόν, ανθρωπότητα χωρίς Θεόν.
Η Αναγέννησις είχε πλημμυρίσει πολλάς καρδίας με ελπίδα. Τούτο ήτο φυσικόν, επειδή ο Ευρωπαίος άνθρωπος είχεν όντως μαραθή δια του Βατικανισμού. Δια του βρυκολακικού σχολαστικισμού του εις την φιλοσοφίαν και του ανθρωποφάγου ιησουϊτισμού του εις την ηθικήν, ο Βατικανισμός είχε αποζυμήσει από τον Ευρωπαίον άνθρωπον τας δημιουργικάς ζωτικάς δυνάμεις του. Κατόπιν τούτου εθεωρήθη ως πρώτιστη ανάγκη η ανακαίνισις του Ευρωπαίου ανθρώπου με το ανθρωπιστικόν πνεύμα της αρχαίας Ελλάδος, δια να προληφθή ο θάνατός του. Δια να πραγματοποιηθή τούτο ήτο αναγκαίον, πρώτον να απομακρυνθή ο Ευρωπαίος άνθρωπος από τον Χριστόν και δεύτερον να διακόψη κάθε σύνδεσμον με τους άνω αοράτους κόσμους.
Το σχέδιον δι’ αυτόν τον νέον άνθρωπον είναι κλασσικώς απλούν και απλοποιημένον: εις τον νέον άνθρωπον δεν ημπορεί να υπάρχη ο Χριστός ούτε οτιδήποτε του Χριστού
Ούτως εμφανίζεται ο Ρουσσώ με την θεωρίαν ότι ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψη εις την φύσιν και κάθε τι το υπερφυσικόν να εκδιωχθή από μέσα του· ότι είναι φυσικόν είναι καλόν. Ο φυσικός άνθρωπος είναι και ο καλύτερος άνθρωπος. Εδώ ευρίσκεται διατυπωμένη ολόκληρος η αιμιλιακή ηθική του Ρουσσώ και η παιδαγωγική του.
….
Ιδού λοιπόν εις τι μετεβάλλετο και τελικώς μετεβλήθη από την Αναγέννησιν εώς σήμερον η Ευρώπη: Εις εργαστήριον ρομπότ! Το δε ρομπόρ είναι ο αθλιώτερος τύπος ανθρώπου. Όστις έχει οφθαλμούς δια να βλέπη ας ιδή: δεν υπήρχεν επί του πλανήτου τούτου αθλιώτερος, ασχημότερος και απανθρωπότερος άνθρωπος από το ευρωπαϊκόν ρομπότ. Εντροπή και αίσχος, αιώνια εντροπή και αιώνιον αίσχος της Ευρώπης, αυτός είναι ο «νέος άνθρωπος» της, άνθρωπος χωρίς Θεόν και χωρίς ψυχήν, ο άνθρωπος-ρομπότ.
Από το βιβλίο: Αρχιμ. Ιουστίνου Πόποβιτς, Ορθόδοξος Εκκλησία και Οικουμενισμός, Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 193-194 και σελ. 200