«Ώφθητε μύσται Ιωνίας και την του Γένους ψυχήν,
τοις του μαρτυρίου νάμασιν ηρδεύσατε, σοφοί λευΐται ένδοξοι,
εκκοπέντες μανία, Αγαρηνών και παρέχοντες,
χάριν τοις πιστοίς και το έλεος»
(Τροπάριον του Κανόνος)
Αγαπητοί μου αδελφοί,
Πικρή η σημερινή ημέρα μνήμης της τραγωδίας του Ελληνισμού, που συνέβη πριν 94 χρόνια, προσθέτοντας μια ακόμη μαύρη σελίδα στην πονεμένη ιστορία αυτού του τόπου. Βλέπουμε με δάκρυα τις ονομασίες των οδών, μεταφερμένες από τις Αλησμόνητες Πατρίδες. Μελετούμε τα πολλά βιβλία που ιστορούν την καταστροφή. Προσκυνούμε ευλαβικά τις ιερές εικόνες και τα αγιασμένα σκεύη που πήραν μαζί τους κι έφεραν εδώ οι πρόγονοί μας, εκείνες οι βασανισμένες οσιακές μορφές. Τα πήραν από Ναούς και Ξωκλήσια, από τα οικογενειακά τους εικονοστάσια και τα κατέθεσαν εδώ ευλαβικά ως πολύτιμους θησαυρούς της Ορθόδοξης Πίστης και του Ελληνισμού.
Δακρύζουν τα μάτια μας, πάλλεται η καρδιά, λυγίζουν τα γόνατα κι ο στεναγμός ταράζει το έδαφος και μεταφέρει το σεισμό της ύπαρξης στη Σμύρνη, σ’ όλα τα Μικρασιατικά παράλια και βαθύτερα ως την Καππαδοκία και τον Πόντο. Σμίγουν οι προσευχές μας με τις δεήσεις των Μεγάλων Πατέρων και Οικουμενικών Διδασκάλων κι ο χρόνος γίνεται άχρονος και απομένει ως αποκούμπι και μοναδική ελπίδα η Αιωνιότητα, η άχρονη, η ατελεύτητη, η αναλλοίωτη.
Την εθνική αναλαμπή του 1919 ακολούθησε το μαύρο σύννεφο εκείνου του Αυγούστου του 1922, που έγινε γρήγορα σκοτεινό κι άρχισε να ρίχνει κεραυνούς στα κεφάλια αθώων υπάρξεων. Οι Έλληνες της Ιωνίας ήσαν φορείς αρχαίου μεγαλείου. Ο καταγάλανος ουρανός είχε εμπνεύσει μεγάλους στοχαστές, των οποίων η δημιουργική σκέψη θα απασχολεί την ανθρωπότητα στους αιώνες. Οι Ίωνες φιλόσοφοι διηύρυναν το πνεύμα και έφτασαν σε Άλπειες κορφές, εκείνες που θαυμάζουν οι επιστήμονες των μετέπειτα εποχών, σχολιάζοντας και υποσημειώνοντας τις ρήσεις τους. Εκείνες τις υψηλές κορφές εκτίμησαν με νηφαλιότητα οι Πατέρες της Εκκλησίας και επένδυσαν τα υψηλά δόγματα της Πίστης με την εκλεπτυσμένη γλώσσα τους και κράτησαν από τη φιλοσοφία, ότι βέβαια τους ήταν αναγκαίο, γιατί η Θεολογία είναι ιερή εμπειρία και θεϊκή γνώση.
«Ιερό Σφάγιο» των ημερών εκείνων ο Μητροπολίτης Σμύρνης Αγίος Χρυσόστομος. Εκείνος, με άλλους Κληρικούς και λαϊκούς, πλήρωσε τα πολλά λάθη των πολιτικών και στρατιωτικών. Μπορούσε να φύγει και να σώσει τη ζωή του. Ήταν όμως «ο Ποιμένας ο Καλός, που θυσίαζε την ζωή του υπερ του ποιμνίου», όπως ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ εκατό χρόνια πριν. Τον ύβρισαν, τον χτύπησαν, του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τα αυτιά και τον έδεσαν σε άλογο, που τον έσερνε επί ώρες στα καλντερίμια της Σμύρνης. Είχε ποτίσει τις ψυχές με το λόγο του και τώρα πότιζε με το αίμα του, την πόλη του Αγίου Βουκόλου, του αγίου Πολυκάρπου και τόσων άλλων Αγίων της Εκκλησίας. Πλάι στον Ιερομάρτυρα Χρυσόστομο μαρτύρησαν και άλλοι Κληρικοί, και οι αδελφοί των Παραλίων. Το χώμα ποτίστηκε με αίμα και η θάλασσα έγινε κόκκινη από τους κρούνους αιμάτων των αδελφών μας, ενώ τα κομμένα χέρια από τους ναυτικούς των πλοίων των «Συμμάχων» έδιναν μια άλλη διάσταση στην πρωτοφανή τραγωδία. Καμιά οικογένεια δεν έφτασε τότε ολόκληρη στην Ελλάδα.
Με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) έγινε η ανταλλαγή των λαών. Πριν το 1914 περίπου 1,8 εκατομμύρια Έλληνες ζούσαν στη Μ. Ασία και 400 χιλιάδες στην Ανατολική Θράκη και Κων/πολη. Σε 700.000 υπολογίζονται οι νεκροί και σε 1,5 εκατομμύριο οι πρόσφυγες. Η αποκατάσταση τόσων ανθρώπων, σε μια Ελλάδα με μόλις τριπλάσιο τότε πληθυσμό, ήταν όντως τιτάνιο έργο. Ωστόσο, δόθηκε λύση με αγάπη και υπομονή. Οι πρόσφυγες δυσκολεύτηκαν αρχικά, αλλά η θέλησή τους χαλυβδώθηκε και σύντομα εντάχτηκαν με αξιοπρέπεια και αξιοσύνη στη νεοελληνική κοινωνία.
Αδελφοί μου αγαπητοί,
Μετά από τρεις χιλιετίες γόνιμης παρουσίας, ο Ελληνισμός εκτοπίστηκε βίαια από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Ο Ιερομάρτυρας Χρυσόστομος αποτελεί την επιτομή της προσφοράς του Κλήρου και του Λαού του. Τον τιμούμε, μαζί με τους άλλους Ιεράρχες και τους επωνύμους και αφανείς μάρτυρες. Έχουμε χρέος να κρατάμε ζωντανή την ιστορική μνήμη, για να μπορούμε να πάμε μπροστά, όπως το δέντρο που θέλει το ρίζωμά του, για να βλαστήσει και να καρπίσει. Οι ρίζες οι δικές μας είναι η Ορθοδοξία μας και η σοφία των προγόνων μας. Πιασμένοι από την Πίστη και την Ιστορία μας, συνεχιστές των παραδόσεών μας έχουμε ελπίδα να προχωρήσουμε. Καμαρώνοντας τα Νειάτα μας να φέρουν τα λάβαρα των Μικρασιατικών και Ποντιακών Συλλόγων, ελπίζουμε σε καλύτερο μέλλον. Προσκύνηση και Λατρεία στον Τριαδικό Θεό, με την πρεσβεία της Παναγίας. Τιμή και δόξα στους ήρωες του Μικρασιατικού και Ποντιακού Ελληνισμού. Καλή προόδο στα Νειάτα μας. Χρόνια πολλά και ευλογημένα.
Μετ’ ευχών και αγάπης
Ο Μητροπολίτης σας
†Ο Νικαίας Αλέξιος