Μπορεί ο λαός μας, με την ευλογημένη σοφία του, να έχει κάνει τη διαπίστωση ότι «Από μάννα ορφανεύει το παιδί», αφού η μάννα, χωρίς καμμία αμφιβολία, αποτελεί την ισόβια ζωοδότρα πηγή αγάπης και φροντίδας για κάθε άνθρωπο. Όμως, όλο και περισσότερες σχετικές έρευνες τεκμηριώνουν το γεγονός ότι και ο πατέρας βάζει ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στη ζωή της οικογένειας και στην προσωπικότητα τού κάθε ανθρώπου, τόσο με την παρουσία του, όσο και με την απουσία του. Είναι προφανές ότι η κοινωνία μεταβάλλεται και οι συνθήκες, πού ίσχυαν για χρόνια μέσα στην οικογένεια, αλλάζουν παγκοσμίως και στην Πατρίδα μας, ως συνέπεια κυρίως της «εξω-οικιακής» εργασίας της γυναίκας.
Έτσι, η παλιά εφαρμοσμένη αντίληψη των διακριτών ρόλων της μητέρας και τού πατέρα, σύμφωνα με τούς οποίους ο άνδρας ήταν πάντα ο αρχηγός, η κεφαλή και το οικονομικό στήριγμα της οικογένειας, έχει εκλείψει, μαζί με την εικόνα τού αυστηρού, επιβλητικού, βλοσυρού, μέχρι και καταπιεστικού πατέρα. Έχει δε αντικατασταθεί και μέσα στο «Οικογενειακό Δίκαιο» πού τροποποιήθηκε στη χώρα μας το 1983 από τη «Συζυγική Οικογένεια», πού σημαίνει ότι κανείς από τούς δύο συζύγους δεν έχει ιδιαίτερα προνόμια, αλλά ότι και οι δύο έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Το δε σπίτι, δεν υπάγεται πιά στην απόλυτη διοίκηση και τη διεύθυνση κανενός, αλλά, μεταξύ των συζύγων πρέπει να υπάρχει συνεννόηση, αλληλοβοήθεια και αλληλοϋποστήριξη.
Αυτές οι συνθήκες, όταν υπάρχουν παιδιά, ορίζονται ως «Γονική Μέριμνα», η οποία προδικά ότι και οι δύο γονείς φροντίζουν και ενεργούν «από κοινού» για να αντιμετωπίσουν τα οικογενειακά θέματα και τα προβλήματα πού αφορούν στα παιδιά. Όλα αυτά, πού τονίζουν σαφώς ή εμμέσως ότι το παιδί έχει επιτακτική ανάγκη και από τους δύο γονείς του «από κοινού» ακούγονται υπέροχα σέ θεωρητική βάση.
Και, οσάκις το ζευγάρι έχει την παιδεία και την ψυχική ωριμότητα να φυλάγεται από τίς παγίδες πού στήνουν στη σχέση του ο εγωϊσμός και η έλλειψη διάθεσης για υποχωρήσεις και αλληλοκατανόηση, μπορεί να τα εφαρμόσει στην καθημερινή ζωή. Μπορεί, δηλαδή, να καλλιεργήσει μία πραγματικά ευλογημένη συνεργασία και συνεννόηση, ώστε να προκύψει μία αρμονική και αποτελεσματική συμβίωση, και μία υπέροχη οικογενειακή ατμόσφαιρα για τα παιδιά του. Διότι, όπως έχει λεχθεί και αλλού, το καλύτερο δώρο πού μπορούν να κάνουν οι γονείς στα παιδιά τους είναι η μεταξύ τους σύμπνοια και συντροφικότητα.
Ωστόσο παρά την αρχή της ι σ ό τ η τ α ς στην οποία στηρίζονται αυτές οι διατάξεις δεν είναι δυνατόν να ισοπεδώσουν και να καταργήσουν τη φυσική, λόγω φύλου, δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό τ η τ α των ρόλων πού διαδραματίζουν οι δύο γονείς μέσα στην οικογένεια και η οποία, με κάποιες παραλλαγές, ισχύει και παρατηρείται και σέ όλο το ζωϊκό βασίλειο. Δεν είναι, κατά συνέπεια, δυνατόν, οι διατάξεις αυτές να οδηγήσουν στην ε ξ ο μ ο ί ω ση των ρόλων όπως συχνά παρερμηνεύεται η περί ισότητας αρχή και να ακυρώσουν τίς διαφορετικές φυσικές δυνατότητες των δύο φύλων, όπως και την αναντικατάστατη δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή σχέση και επίδραση πού έχει ο κάθε ένας από τούς δύο γονείς στην ψυχολογία και την προσωπικότητα τού κάθε παιδιού. Ο όρος για «ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις», επομένως, παραβλέπει τη νομοτελειακή διαφορετικότητα των δύο φύλων, με όσα αυτή συνεπάγεται, όπως και την ενδεχόμενη διαφορετικότητα στις συνθήκες εργασίας τού καθενός ή σέ άλλες συγκυρίες πού ακυρώνουν την έννοια της απόλυτης ισότητας.
Ωστόσο, ο καταλυτικός ρόλος της μητέρας, τίς διαστάσεις τού οποίου κανένας νόμος δεν είναι δυνατόν να καλύψει, να προσδιορίσει ή να περιορίσει, είναι αυταπόδεικτος, διαχρονικά παραδεκτός, χιλιοτραγουδισμενος και σεβασμός. Έχω, όμως, τη γνώμη ότι δεν έχει αντίστοιχα επισημανθεί, όσο θα έπρεπε τουλάχιστον, ο ρόλος τού πατέρα. Κατά καιρούς, με διάφορες αφορμές, γίνονται αναφορές στις πολλές επιπτώσεις πού μπορεί να παρουσιαστούν από την έλλειψή του. Συχνά δε, στην καθημερινή ζωή, διαπιστώνεται η επιτακτική ανάγκη τού παιδιού πού έχει στερηθεί τον πατέρα του, να αναζητήσει ένα υποκατάστατο αυτής της παρουσίας στο πρόσωπο ενός παππού, ενός θείου ή ενός τρίτου προσώπου. Θεωρώ, επομένως, χρήσιμο να αναφερθώ σέ ορισμένα στοιχεία πού αφορούν, αλλά και απορρέουν από τον ρόλο τού πατέρα και την αναντικατάστατη επίδρασή του στην ανατροφή και την ψυχολογία των παιδιών.
Η έννοια τού πατέρα, η παρουσία του πού εμπεδώνεται στη συνείδηση των παιδιών, προέρχεται και συγκροτείται κυρίως από όσα η μητέρα καλλιεργεί γι’ αυτόν
Το θέμα, ίσως, να πρέπει ιδιαιτέρως να μάς προβληματίσει σήμερα πού ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών αυξάνεται. Ας αρχίσουμε από ένα πρώτο αξίωμα πού υποστηρίζουν οι παιδοψυχολόγοι και λέει: «Η έννοια τού πατέρα, η παρουσία του πού εμπεδώνεται στη συνείδηση των παιδιών, προέρχεται και συγκροτείται κυρίως από όσα η μητέρα καλλιεργεί γι’ αυτόν». Τεκμηριωμένη απόδειξη αυτής της απόψεως είναι αυτό πού συνέβαινε στις παλιές ναυτικές οικογένειες, στις οποίες, παρά τίς μακροχρόνιες απουσίες τού πατέρα, η «παρουσία» του μέσα στο σπίτι υπήρξε συνεχώς ζωντανή και σημαντική, διότι έτσι φρόντιζε να την διατηρήσει η μάννα. Είναι, επίσης, πολλά τα παραδείγματα παιδιών πού, ενώ έχουν χάσει τον πατέρα τους σέ πολύ μικρή ηλικία, ή ενδεχομένως και πριν να γεννηθούν, μεγαλώνοντας φαίνεται σαν να τον έχουν πολύ καλά γνωρίσει. Μέσα δε από τα λεγόμενα τους γι’ αυτόν, διακρίνει κανείς μία εικόνα πού μπορεί και να είναι ωραιοποιημένη, αλλά συμπίπτει με όσα έχουν ακούσει γι’ αυτόν τον άγνωστο πατέρα από τη μητέρα τους.
Ένα δεύτερο σχετικό αξίωμα λέει ότι: «Για την ψυχική ωριμότητα και ισορροπία τού παιδιού, απαιτείται πρόσληψη στοιχείων και από τα δύο αρχέτυπα φύλων, πού πρωσοποποιούνται από τη μητέρα και τον πατέρα». Έτσι, αναλόγως με το φύλο του, το παιδί θα αντιγράψει και θα ταυτιστεί με τον αντίστοιχο γονιό, ενώ συγχρόνως θα μάθει να διακρίνει, να σέβεται και να συμβιώνει με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τού άλλου φύλου. Οι παιδοψυχολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι, η παντελής φυσική ή, έστω, εικονική απουσία τού ενός από τούς δύο γονείς, από τα πρώτα χρόνια της ζωής τού παιδιού, μπορεί, πολλές φορές, να προκαλέσει κάτι σαν «ψυχική αναπηρία» πού δυσκολεύει την ουσιαστική ενηλικίωση και ωρίμανσή του, διότι τού λείπουν τα συμπληρωματικά στοιχεία τού άλλου φύλου.
Ένα τρίτο, τέλος, αξίωμα λέει ότι «ένα από τα πιο πολύτιμα δώρα τού πατέρα στα παιδιά του, είναι το να σέβεται και να τιμά τη μητέρα τους. Γίνεται, επομένως, αντιληπτό το πόσο σημαντικός, πολύτιμος και αναντικατάστατος είναι ο ρόλος πού παίζει ο πατέρας στη ζωή της οικογένειας και στην προσωπικότητα των παιδιών. Και δεν είναι καθόλου ανεξήγητο το ότι, παρά τίς όποιες αλλαγές επέφερε η βιομηχανική και μεταβιομηχανική εποχή στη ζωή της γυναίκας, τα συναισθήματα των παιδιών για τούς γονείς τους δεν έχουν αλλάξει.
Η μητέρα εξακολουθεί να είναι για το παιδί η ζεστή και γλυκιά α γ κ α λ ι ά, για φροντίδα και παρηγοριά, ενώ ο πατέρας αντιπροσωπεύει θέλουν να αντιπροσωπεύει την ήρεμη δύναμη, τη σιγουριά και την προστασία. Για όλους αυτούς τούς λόγους, τα παιδιά χρειάζονται έναν πατέρα πού, πρώτα απ’ όλα, είναι ουσιαστικός σύντροφος για τη μητέρα τους. Χρειάζονται έναν πατέρα στοργικό, πού δεν ξεχωρίζει τα παιδιά του, πού τούς δείχνει την αγάπη του, όχι μόνο με συνεχείς υλικές παροχές, αλλά με το πραγματικό ενδιαφέρον του για τα δικά τους ενδιαφέροντα και τα τυχόν προβλήματα τους. Έναν πατέρα, πού ξέρει να αυτοπειθαρχείται και να ελέγχει τίς θετικές ή αρνητικές αντιδράσεις του στις πράξεις τού παιδιού, με ωριμότητα και χωρίς υπερβολές και ασυνέπειες στη συμπεριφορά του. Έχουν κυρίως ανάγκη από έναν πατέρα πού βρίσκει και τούς αφιερώνει π ο ι ο τ ι κ ό χρόνο επικοινωνίας. Στο σημείο αυτό νομίζω ότι ταιριάζει να σάς μεταφέρω μία μικρή ιστορία πού, ίσως και να την έχετε διαβάσει σέ κάποια σχετικά με το θέμα μας, άρθρα:
Ένας πατέρας γυρίζει αργά ένα βράδυ σπίτι του από τη δουλειά του, κουρασμένος και εκνευρισμένος και βρίσκει το εξάχρονο αγοράκι του να τον περιμένει άγρυπνο στο σαλόνι. Μόλις τον βλέπει, πάει κοντά του και γίνεται ο εξής διάλογος:
– Μπαμπά, μπορώ να σέ ρωτήσω κάτι;
– Ναι, βεβαίως, αγόρι μου.
– Πόσα πληρώνεσαι για μία ώρα δουλειάς στο γραφείο σου;
– Αυτό δεν είναι δική σου δουλειά, λέει εκνευρισμένος ο πατέρας.
– Σέ παρακαλώ, μπαμπάκα μου, θέλω να ξέρω, πες μου.
– Αφού θέλεις να ξέρεις, παίρνω τριάντα ευρώ την ώρα.
– Ώχ! Μπορείς σέ παρακαλώ, να μού δανείσεις 19 ευρώ;
– Άν ο μόνος λόγος πού με περίμενες και με ρώτησες ήταν για να μού ζητήσεις χρήματα για να αγοράσεις σίγουρα κάποιο χαζό καινούργιο παιχνίδι, να πάς κατευθείαν στο δωμάτιό σου και στο κρεββάτι σου. Δεν σκοτώνομαι στη δουλειά για τέτοιες ανόητες απαιτήσεις.
Το παιδάκι πήγε ήσυχα στο δωμάτιό του κι έκλεισε πίσω του την πόρτα. Ο πατέρας του ξανασκέφτηκε την ερώτηση τού παιδιού, νευρίασε και πάλι κι αναρωτήθηκε «πώς τόλμησε να με ρωτήσει πόσα παίρνω, μόνο και μόνο για να μού ζητήσει χρήματα;». Μετά από αρκετή ώρα και, αφού ξεκουράστηκε λίγο, ο πατέρας ηρέμησε και σκέφτηκε ότι ίσως είναι κάτι πού πρέπει πραγματικά ν αγοράσει ο μικρός με τα 19 ευρώ, ίσως κάτι για το σχολείο. Πήγε λοιπόν στην πόρτα τού δωματίου τού παιδιού, την άνοιξε προσεκτικά και ρώτησε:
– Κοιμάσαι παιδί μου;
– Όχι, μπαμπά.
– Σκέφτηκα ότι, ίσως ήμουνα λίγο σκληρός μαζί σου νωρίτερα. Αλλά να, ήταν μία δύσκολη μέρα κι έβγαλα σέ σένα όλη μου την κούραση. Ορίστε, πάρε τα 19 ευρώ πού μού ζήτησες. Ο μικρός τον αγκάλιασε και τον φίλησε γεμάτος χαρά, έβαλε το χέρι του κάτω από το μαξιλάρι κι έβγαλε κάτι τσαλακωμένα χαρτονομίσματα μαζί με κάτι κέρματα, κι άρχισε να τα μετράει. Ο πατέρας, αισθάνεται να νευριάζει και πάλι, βλέποντας ότι ο μικρός έχει ήδη κάποια χρήματα από το χαρτζιλίκι του, και τον ρωτά αυστηρά: Αφού έχεις χρήματα, γιατί θέλεις κι άλλα, τί θα τα κάνεις;
– Είχα μόνο 11 ευρώ, ενώ τώρα μπαμπάκα έχω 30 και μπορώ να σού πληρώσω μία ώρα δουλειάς, για να έρθεις αύριο νωρίς στο σπίτι. Θέλω τόσο πολύ να φάμε όλοι μαζί στο τραπέζι Ο πατέρας συγκλονίστηκε και βουρκωμένος αγκάλιασε το παιδί του, ψιθυρίζοντας ένα καταλυτικό «συγγνώμη».
Είναι βέβαιο, το ξέρουμε όλοι, ότι οι γονείς θέλουν να προσφέρουν στα παιδιά τους ό,τι καλύτερο μπορούν, σέ εφόδια και υλικά αγαθά, και γι’΄ αυτό συχνά, δουλεύουν, ιδιαιτέρως ο πατέρας, τόσες πολλές ώρες. Όμως, τα παιδιά έχουν ανάγκη κυρίως από έναν πατέρα πού χαίρεται να κάνει μαζί τους διάφορες δραστηριότητες, πού τούς δίνει την άνεση να συζητήσουν μαζί του και πού τούς δείχνει την πείρα του από τη ζωή με ήρεμες συμβουλές, αλλά και ήρεμες δικαιολογημένες παρατηρήσεις καθιστός δίπλα τους οσάκις χρειάζεται. Έναν πατέρα, δηλαδή, πού να τον νιώθουν μεν φίλο, αλλά όχι και «φιλαράκι», όπως συμβαίνει με το συνομηλικο γειτονόπουλο ή με τον συμμαθητή, με τούς οποίους κάνουν τίς αταξίες και τίς ζαβολιές τους.
Έτσι, θα υπάρξει, κυρίως κατά τη δύσκολη περίοδο της προ εφηβείας και εφηβείας, αλλά και μέχρι την ωρίμανση της κρίσης τού παιδιού, η απαραίτητη απόσταση ασφαλείας, πού εξασφαλίζει στον πατέρα την ουσιαστική διαφορά από το «φιλαράκι» και συμβάλλει στο να κατανοήσει το παιδί την ανάγκη, όχι να φοβάται, αλλά να «υπολογίζει» τη γνώμη και τίς αντιδράσεις τού πατέρα του. Αντιδράσεις πού πρέπει, από νωρίς, το παιδί να καταλάβει ότι είναι συνυφασμένες με τίς αντίστοιχες ευθύνες τού γονιού, για τη λειτουργία και ευημερία της οικογένειας. Συγχρόνως, έτσι δημιουργείται στα παιδιά ένα αίσθημα ασφάλειας, διότι συναισθάνονται ότι ο πατέρας είναι εκείνος πού μπορεί να τα βοηθήσει και να τα στηρίξει σέ μία δύσκολη ώρα, και όχι ο συνομηλικος φιλαράκος τους με τον οποίο κάνουν τίς ζαβολιές τους.
Η ανάγκη των παιδιών για έναν πατέρα προστάτη, πού τα αντιμετωπίζει, όχι σαν ανταγωνιστές, αλλά με σοβαρότητα και με στοργική κατανόηση, διαγράφεται ανάγλυφη σέ δύο κείμενα πού έχουν γράψει παιδιά για τον πατέρα τους και νομίζω ότι αξίζει να σάς τα μεταφέρω. Το πρώτο μού το έδωσε μία διαζευγμένη μητέρα, σέ μία Σχολή Γονέων, και το έχει γράψει ο δεκατετράχρονος γυιός της στον πατέρα του. Λέει μεταξύ άλλων τα εξής: «Ειλικρινά πατέρα με απασχολούν οι σχέσεις μου μαζί σου. Οι συναντήσεις μας γίνονται όλο και πιο συχνά αφορμη να ξεσπούν μεταξύ μας καυγάδες και δεν το μπορώ άλλο. Γιατί πατέρα; Έχω προβλήματα και θέλω να το ξέρεις.
Και πολλές φορές αισθάνομαι δειλός, άσχημος, αποτυχημένος και φοβισμένος. Αλλά πώς να ζητήσω βοήθεια από σένα; Εσύ πατέρα, εκτός από το φαγητό μου, τα ρούχα μου, την υγεία μου και τούς βαθμούς μου, για τί άλλο ενδιαφέρεσαι; Θέλω να στο πω δυνατά πώς δεν είμαι μόνο στομάχι και μυαλό φορτωμένο με βιβλία. Και, σέ παρακαλώ, μη στέκεις τόσο πολύ μακριά μου, έτοιμος να μού κάνεις συνεχώς παρατηρήσεις. Μη με κάνεις να σέ φοβάμαι και να σέ αποφεύγω, γιατί εγώ σ αγαπώ. Μού το έχεις πει πολλές φορές, μού το λέει και η μάννα, κι εγώ το καταλαβαίνω πώς κουράζεσαι πολύ για να μη μάς λείψουν αυτά πού χρειαζόμαστε. Το ξέρω και σ ευχαριστώ. Όμως, εγώ θέλω κι έναν πατέρα εδώ. Έναν πατέρα με καρδιά, πού να θέλει να με ακούσει, χωρίς να μού κάνει συνέχεια υποδείξεις και κηρύγματα. Θέλω να μη σέ φοβάμαι, αλλά να μπορώ να σού πω τα λάθη μου και να ξέρω ότι εσύ θα μού δώσεις το χέρι σου για να σηκωθώ όταν θα έχω πέσει».
Το δεύτερο κείμενο πού θέλω να σάς διαβάσω το βρήκα αναρτημένο στην ιστοσελίδα της Πειραϊκής Εκκλησίας. Περιλαμβάνεται σ ένα άρθρο τού κ. Βίκτωρος Κοντονατσιου, με θέμα τον ρόλο τού πατέρα και είναι ένα ποίημα πού έγραψε, πριν από χρόνια, ένα αμερικανόπουλο, σαν μνημόσυνο στον πατέρα του, πού σκοτώθηκε στον πόλεμο της Κορέας. Έχει τον παράξενο τίτλο: «Σ ευχαριστώ πατέρα για εκείνα πού δεν έκανες» και λέει: «Θυμάσαι πατέρα, τη μέρα πού έβρεχε και μού έλεγες να μην βγω στην αυλή να παίξω, γιατί θ αρρωστήσω; Εγώ βγήκα κι αρρώστησα. Περίμενα να με μαλώσεις, μα δεν το έκανες, καθώς μού έκανες μία ζεστή εντριβή. Θυμάσαι πού κάποτε, παραμονή διαγωνίσματος, έπαιζα ώς το βράδυ κι ας με φώναζες πολλές φορές να διαβάσω;
Μηδενίστηκα στο διαγώνισμα της άλλης μέρας. Νόμιζα πώς θα με μάλωνες πολύ και θα μού έλεγες: Σού το είχα πει. Μα δεν το έκανες. Είπες, πρέπει την άλλη φορά να προσπαθήσεις περισσότερο. Θυμάσαι πατέρα, όταν μού είπες να μην τρέχω στο σπίτι με το πατίνι μου, γιατί θα κάνω ζημιά; Δεν σέ άκουσα, έτρεχα, έπεσα πάνω στο τραπέζι και έσπασα το ωραίο κρυστάλλινο βάζο. Νόμιζα πώς θα με έδερνες πολύ και θα είχες δίκιο. Μα δεν το έκανες. Μόνο με ρώτησες: Μήπως χτύπησες; Υπάρχουν χιλιάδες τέτοια πατέρα μου, πού δ έ ν τα έκανες. Περίμενα να γυρίσεις από τον πόλεμο για να σού τα πω. Μα δεν γύρισες».
Ο πατέρας, λοιπόν, μπορεί να γίνει για τα παιδιά του ο ουσιαστικός αξέχαστος πατέρας με όσα κάνει, αλλά και με όσα δεν κάνει παρόλο πού μπορεί να τα κάνει, και τότε, από τα παιδιά βιώνεται αβίαστα η εντολή «Τίμα τον πατέρα σου». Είναι, επομένως, πραγματικά θετικό και ουσιαστικό, το να θέλει και να μπορεί, στις μέρες μας, ο σύγχρονος νέος πατέρας, να συμμετέχει ενεργά στην καθημερινή φροντίδα των παιδιών. Αφενός προς μεγάλη ανακούφιση της σκληρά εργαζόμενης, σήμερα, μητέρας, αλλά και σαν ωραίο παράδειγμα συντροφικότητας και αμοιβαιότητας στις σχέσεις τού ζευγαριού. Μπορεί έτσι ο πατέρας, ενώ δημιουργεί, να βρίσκει ευκαιρίες να ασχολείται με τίς πρακτικές, αλλά και με τίς ουσιαστικές ψυχικές ανάγκες των παιδιών, με καλή διάθεση, με κέφι και χιούμορ και με σεβασμό πάντα στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπειά τους.
Μπορεί ακόμα, με τον τρόπο του, να τούς μεταγγίσει τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη και προς τον Ουράνιο Πατέρα μας. Συνοψίζοντας τα πιο πάνω, γίνεται, νομίζω, σαφής η διαπίστωση ότι ο ρόλος τού πατέρα είναι πραγματικά καταλυτικός και η επίδρασή του, είτε το θέλει ο ίδιος, είτε όχι, είναι και αναντικατάστατη και αναπόφευκτη. Η σχέση του με τη μητέρα και η γενικότερη συμπεριφορά και των δύο γονιών, συμπεριφορά πού εκδηλώνει τον αντίστοιχο και απαραίτητο ειλικρινή σεβασμό, τόσο μεταξύ τους, όσο και προς τη συμβολή τού καθενός σ αυτό πού ονομάζεται οικογένεια, εμπνέει συνεχώς τα παιδιά. Γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο αποτελεσματικό στην αγωγή των παιδιών από το ζωντανό παράδειγμα. Υποσυνείδητα δε, τα παιδιά καταγράφουν και αντιγράφουν τίς συμπεριφορές και τα πρότυπα πού εισπράττουν μέσα στην οικογένεια. Και είναι απολύτως φυσικό, το να προσπαθήσουν, στη συνέχεια, να τα εφαρμόσουν και για μία δική τους οικογενειακή ζωή. Γι’ αυτό, μπορεί τελικώς να υποστηριχθεί ότι, μαζί με τίς ευχές των γονιών όπως ακούμε κατά το ιερό μυστήριο τού γάμου και τα πρότυπα πού αυτοί δίνουν στα παιδιά τους, «στηρίζουσι θεμελια οίκων». Σάς ευχαριστώ.
Εισήγηση στην εκδήλωση της Ενωμένης Ρωμηοσύνης για την Οικογένεια στην Μεγαλόπολη Γορτυνίας