Η μετάνοια πρέπει να είναι αληθινή, και είναι αληθινή όταν συνοδεύεται από τη συντριβή της καρδιάς, από τη διάθεση να μην πληγώσουμε ξανά την αγάπη και τη δικαιοσύνη του Θεού και από την εξαγόρευση των αμαρτιών μας.
Η αληθινή μετάνοια είναι μεταβολή γνώμης για τα όσα έχουν διαπραχθεί, αλλαγή του ηθικού βίου, μεταβολή προς το καλύτερο, τέλεια απομάκρυνση από τον προηγούμενο βίο και την αμαρτία. «Αληθινή μετάνοια», λέει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, «είναι να μη βρεθείς ποτέ ξανά στα ίδια ένοχος, αλλά γρήγορα να ξεριζώσεις εντελώς από την ψυχή σου αυτά τα αμαρτήματα, τα οποία ένιωσες ότι οδήγησαν την ψυχή σου στον θάνατο». Και συνεχίζει: «το να πάψεις να βλέπεις προς τα πίσω, σημαίνει ότι πράγματι ξέφυγες από την αμαρτία». Μετάνοια λοιπόν είναι η ηθική αναγέννηση του ανθρώπου, που είναι και αφετηρία νέας, ενάρετης ζωής.
Υπόδειγμα αληθινής μετανοίας παρέδωσε σε μας ο προφήτης Ησαΐας, προτρέποντας τους Ιουδαίους σε μετάνοια και επιστροφή στον Θεό. Ας δούμε τι λέει: «Λουσθείτε και γίνετε καθαροί, να μη βλέπουν τα μάτια μου τις πονηριές σας. Σταματήστε τις πανουργίες σας, μάθετε να κάνετε το καλό, επιδιώξτε τη δικαιοσύνη, απαλλάξτε τον αδικημένο, αποδώστε το δίκαιο στο ορφανό και υποστηρίξτε τη χήρα και ελάτε τότε να συζητήσουμε, λέει ο Κύριος. Και αν οι αμαρτίες σας έχουν το χρώμα του φοίνικα, θα τις λευκάνω όπως το χιόνι. Εάν είναι σαν το κόκκινο, θα τις λευκάνω όπως το λευκό του εριφίου» (Ησαΐας α, 16-18).
Το να πάψεις να βλέπεις προς τα πίσω, σημαίνει ότι πράγματι ξέφυγες από την αμαρτία
Αυτός που μετανοεί ειλικρινά, έχει καρδιά «συντετριμμένη και τεταπεινωμένη». Τέτοιο παράδειγμα αληθινής μετανοίας είναι ο Προφητάναξ Δαβίδ? νους και καρδία, ψυχή και σώμα, ο έξω και ο έσω άνθρωπος φανερώνουν, μαρτυρουν, την αληθινή μετατροπή της γνώμης του και τον διακαή πόθο του να εξιλεωθεί ενώπιον του Θεού. Οι Ψαλμοί του είναι πλήρεις ένθεου πόθου, περισσότερο δε αυτός της Μετανοίας με τον οποίο ζητάει το έλεος του Κυρίου? είναι διαυγείς καθρέπτες, στους οποίους αντικατοπτρίζεται ο ένθεος πόθος και ο ανώτερος χαρακτήρας της αληθινής μετανοίας. Τέτοια «συντετριμμένη και τεταπεινωμένην καρδίαν ο Θεός ουκ εξουδενώσει».
Παρόμοια παραδείγματα αποτελούν η μετάνοια του Μανασσή, βασιλιά της Ιουδαίας, των Νινευιτών, του Τελώνου, και αυτού του άσωτου υιού. Η μετάνοια δε του Ζακχαίου μας υποδεικνύει ταυτοχρόνως και τον τρόπο της θεραπείας του αμαρτήματος, όπως και τον τρόπο της αποκαταστάσεως της δικαιοσύνης του Θεού. Είχε πει ο Ζακχαίος «Ορίστε, Κύριε, τα μισά από τα υπάρχοντά μου τα προσφέρω στους πτωχούς και αν κάποιον αδίκησα θα αποδώσω τετραπλά». (Λκ. ιθ’ 8). Το μύρο της μετανοιωμένης πόρνης, τα δάκρυα του Πέτρου, η μετάνοια του ληστή στον σταυρό είναι εκφραστικότατα παραδείγματα της αληθινής μετάνοιας και συγχρόνως της θείας φιλανθρωπίας.
Ψεύτικη μετάνοια είναι αυτή του Φαραώ, ο οποίος δέκα φορές ομολόγησε το ίδιο αμάρτημα, δέκα φορές ζήτησε συγχώρεση, δέκα φορές έλαβε άφεση και δέκα φορές εξόργισε τον Θεό. Στο τέλος δε, εξόρμησε κατά του θελήματος του Θεού, γιατί η ασύνετη καρδιά του δεν ταπεινώθηκε, παρά τις αμαρτίες του, αλλά έμεινε σκληρή και ανυποχώρητη? η μετάνοιά του ήταν μετάνοια φόβου και όχι μετανοίας συναισθήσεως? δεν είχε επίγνωση της αμαρτίας. Μετανόησε από φόβο μην παιδευτεί η χαθεί, όχι από συναίσθηση ότι αμάρτησε απέναντι στον Θεό? όχι από επίγνωση του μεγάλου αμαρτήματος. Γι’ αυτό και καταβυθίστηκε στα βάθη της Ερυθράς Θάλασσας, παθαίνοντας άξια της ψεύτικης μετάνοιάς του.
Περί επιμέλειας της ψυχής Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, Εκδόσεις ʼθως, Αθήνα 2013