Ο άγιος Γρηγόριος ορίζει την μετάνοια ως εξής: «Μετάνοια είναι το να μισήση κανείς την αμαρτία και να αγαπήση την αρετή. Να απομακρυνθή από το κακό και να εκτελή το αγαθό. Και από αυτό προηγείται το να καταδικάζη τον εαυτό του για τις αμαρτίες του, και να μεταμελήται ενώπιον του Θεού. Να καταφεύγη σ’ Αυτόν με καρδιά συντετριμμένη και να προσπίπτη στο πέλαγος της ευσπλαγχνίας Του, θεωρώντας τον εαυτό του ανάξιο να συναριθμηθή με τους υιούς Του, όπως έλεγε και ο μετανοών άσωτος υιός: Κύριε, δεν είμαι άξιος να ονομασθώ υιός Σου? κάνε με σαν έναν από τους μισθωτούς Σου» (ΕΠΕΦ, 19ε, 58-62).
Η μετάνοια δεν είναι μία απλή αλλαγή του ανθρώπου προς το καλύτερο, αλλά η ολοκληρωτική του ανακαίνιση
Με τα λόγια αυτά ο άγιος Γρηγόριος μας διδάσκει ότι η μετάνοια δεν είναι μία απλή αλλαγή του ανθρώπου προς το καλύτερο, αλλά η ολοκληρωτική του ανακαίνιση. Μετάνοια είναι η έξοδος του ανθρώπου από την δουλεία των παθών και η επιστροφή του στον πατρικό Οίκο. Μετάνοια, όπως λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, σημαίνει ανανέωση του αγίου Βαπτίσματος και συμφιλίωση με τον Κύριο, με έργα αρετής αντίθετα προς τα παραπτώματά μας. (Κλίμαξ, Λόγος 5ος, σελ. 115 Λουκάς 15, 18-19)
Ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι καιρός μετανοίας. Κάθε στιγμή της ζωής μας είναι δυνατόν να αμαρτήσουμε και να λυπήσουμε τον Θεό? επομένως κάθε στιγμή είναι δυνατόν να μετανοήσουμε και να χαροποιήσουμε τον Κύριο. Αφού όμως όλος ο χρόνος της ζωής μας είναι καιρός μετανοίας, ποτέ δεν πρέπει να απελπίζεται ο άνθρωπος όταν έρχεται σε επίγνωση των αμαρτιών του.
Το ότι ο αμαρτωλός μετά την διάπραξη της αμαρτίας εξακολουθεί να ζη, είναι εγγύηση ότι ο Θεός αναμένει την μετάνοιά του. Η αναμονή αυτή του Θεού φανερώνει το μέγεθος της θείας φιλανθρωπίας. Όταν αμαρτάνουμε δεν μας επιβάλλει από την αρχή τη δίκαιη τιμωρία, αλλά μακροθυμεί και μας δίδει καιρό επιστροφής. Στον καιρό αυτό της μακροθυμίας Του, μας δίδει δυνατότητα να μετανοήσουμε και να γίνουμε εκ νέου παιδιά Του, απολαμβάνοντας την Πατρική Του αγάπη (Πρβλ. ʼγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ΦΜ 4, 250).
Απόσπασμα από το βιβλίο «Η εν Χριστώ Ζωή» – Ιερομόναχου Γρηγορίου, Ιερόν Κουτλουμουσιανόν Κελλίον Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Άγιον Όρος, 2003