Οι παλιοί είχαν εντολή να προσφέρουν στο Ναό τις απαρχές, δηλαδή τους πρώτους καρπούς από το αλώνι και το πατητήρι (Έξ. 22, 29). Και εμείς τώρα, ως απαρχές της πρακτικής πρέπει να προσφέρομε στο Θεό την εγκράτεια και την αλήθεια, και της θεωρητικής αρετής, την αγάπη και την προσευχή. Με τα πρώτα λυγίζομε τις ορμές της παράλογης επιθυμίας και του θυμού. Με τα δεύτερα, τις κούφιες σκέψεις και τις επιβουλές από τους γύρω μας.
Αρχή της πρακτικής είναι η εγκράτεια και η αλήθεια. Μεσότητα, η σωφροσύνη και η ταπεινοφροσύνη. Τέλος της η ειρήνη των λογισμών και ο αγιασμός του σώματος.
Πράξη είναι όχι μόνο το να μπορεί κανείς να κάνει απλώς τα καλά, αλλά να τα κάνει και όπως πρέπει. Δηλαδή αυτός που πράττει, να έχει υπόψη για τις πράξεις του τον καιρό και το μέτρο τους.
Θεωρία δεν είναι μόνο να θεωρεί κανείς με το νου του πως είναι τα όντα, αλλά και τους λόγους τους, σε τι αποβλέπουν.
Ούτε πράξη ασφαλής υπάρχει χωρίς θεωρία, ούτε αληθινή θεωρία χωρίς πράξη. Πρέπει και η πράξη να είναι έλλογη, και η θεωρία έμπρακτη, ώστε στη πρώτη να μην έχει δύναμη η κακία, και στη δεύτερη να είναι δυνατή η αρετή με διάθεση καλοσύνης.
Κατάληξη των πρακτικών είναι η νέκρωση των παθών, ενώ τέρμα των γνωστικών, η θεωρία των αρετών.
Όπως είναι η ύλη σε σχέση με τη μορφή, έτσι είναι η πράξη σε σχέση με τη θεωρία. Και όπως είναι τα μάτια στο πρόσωπο, έτσι είναι η θεωρία για τη πράξη.
Πολλοί τρέχουν στο στάδιο της πρακτικής αρετής, ένα όμως παίρνει το βραβείο (Α΄ Κορ. 9, 24): εκείνος που επιθυμεί να φτάσει στο τέλος της με τη θεωρία.
Ο πρακτικός πίνει ποτό κατανύξεως στην προσευχή, ενώ με ποτήρι εκλεκτού κρασιού μεθά ο θεωρητικός (Ψαλμ. 22, 5.). Ο πρώτος φιλοσοφώντας τα φυσικά, ο άλλος αγνοώντας και τον εαυτό του στην προσευχή.
Ο πρακτικός δεν έχει τη δύναμη να εγκαρτερήσει πολύ σε πνευματική θεωρία, γιατί βρίσκεται εκεί σαν φιλοξενούμενος και γρήγορα βγαίνει από εκείνο το σπίτι.
Οι πρακτικοί όταν προσεύχονται είναι σαν να μπαίνουν στις πύλες των εντολών του Θεού. Οι θεωρητικοί σαν να μπαίνουν στις αυλές των αρετών, όταν υμνούν. Οι πρώτοι ευχαριστούν γιατί λύθηκαν από τα δεσμά, ενώ οι άλλοι γιατί και αιχμαλώτους έπιασαν τους εχθρούς που τους πολεμούσαν.
Αποσπάσματα από “Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών”, Τόμος Γ’, Εκδόσεις Περιβόλι της Παναγίας